Het bestrijden van “stip” in rifaquaria

Het bestrijden van “stip” in rifaquaria.

Geschreven door ReefSecrets | Afdrukken

Erg veel mensen die een vorm van stip in de bak hebben grijpen naar middelen zonder te weten wat de werking van het “medicijn” zal zijn op de stip of op de bewoners van het aquarium. Omdat men vaak relatief snel moet handelen is de voorbereiding niet ideaal en meestal zijn de juiste materialen niet voorhanden. Sommigen van ons zoeken via het internet nog snel wat informatie op en gebruiken dit vervolgens als leidraad ter bestrijding van de stip.

Het internet is een schitterend medium. We kunnen enorme hoeveelheden informatie met elkaar delen, maar helaas is een redelijk groot deel van de informatie die we vinden niet volledig maar helaas ook vaak niet correct. Daarom doen velen maar wat en gaan de discussies vaak over risicovolle behandelingen terwijl men de basis maatregelen bij het bestrijden van stip nog wel eens vergeet. Daarom zal ik in dit stuk mijn ervaring en mening delen in de hoop dat het enkele mensen zal tegenhouden agressieve medicamenten in hun rifbak te gebruiken. Verwacht niet dat dit artikel een volledige handleiding is ter bestrijding van parasitaire aandoeningen. Het is enkel bedoeld om enkele veilige basis maatregelen te noemen die stip tegen kunnen gaan, of helpen voorkomen.

Wat is stip eigenlijk?

Witte stip is een naam die wij Nederlandstalige hebben gegeven aan de parasieten in zowel zoetwater als zeewater welke witte plekjes veroorzaken op de lichamen van onze vissen. In zeewater onderscheiden we 2 soorten stip namelijk:

1- Oodinium ofwel fijne stip (dinoflagelaat), minder dikke celwand dan Cryptocarion dus nog gevoeliger voor uv-c. Snelle levenscyclus dus snelle verspreiding.

2- Cryptocarion ofwel grove stip (ciliaat/trilhaardietrje)

Sommige bronnen hebben het over 3, 4 of zelfs 5 stadia voor deze beiden parasieten, voor ons zijn er echter maar 3 van belang namelijk;

1 Vrij zwemmende larve stadium (maximaal 1 dag opzoek naar gastheer)

2 Recent vastgezette larve stadium (leeft 3-7 dagen op de vis, laat los en gaat op de bodem naar volgende fase)

3 Volwassen (deelbare) stadium (leeft langer op de bodem waar het zich vermenigvuldigd)

De preventieve bestrijding:

Een gezonde vis heeft een goed werkend immuun systeem en de daarbij horende goede slijmhuid. Dit zorgt ervoor dat de meeste parasieten niet de kans krijgen zich massaal te vermenigvuldigen doordat de vis zelf of met behulp van andere dieren de parasieten wel weer kwijtraakt. Helaas hebben dieren in onze kleine aquaria een bijna continue blootstelling aan parasieten doordat er in veel aquaria een cyclus is van parasieten welke niet word doorbroken. De bestrijding kan dan ook worden toegespitst op een specifiek stadium van de parasiet. Foto van Dejardini met stip met dank aan RudyC.

Maar het belangrijkste is misschien wel het goed (lees vaak en afwisselend) voederen van onze vissen. Hierdoor hebben de dieren genoeg energie om te vechten tegen de parasieten. Het gebrekkig voeren van onze dieren kan indirect ook al een oorzaak zijn van een stipuitbraak.

Visaquaria hebben door onderlinge agressie bij het inbrengen van nieuwe dieren vaak last van stip. Desondanks verliezen zij veel minder dieren aan stip dankzij het vaak betere voerbeleid.
Vissen zijn immers erg tolerant voor vervuild water en dus word er meestal veel meer gevoerd, wat resulteert in stevige dieren met genoeg reserves.

Een quarantaine bak is natuurlijk de meest ideale tussenstap voor een nieuw aangekochte vis of een ziek dier. Het dier kan met medicijnen worden behandeld zonder dat het hele aquaria en vooral de organismen in het levend steen hier last van hebben. De vis in de quarantaine bak kan goed worden geobserveerd en desnoods kan er snel worden ingegrepen. Dit in tegenstelling tot een zieke vis in een volledig ingericht aquarium, welke vaak niet te vangen is.

Een quarantaine bak kan erg simpel zijn, voor vissen tot een lengte van ongeveer 10 cm is meestal een 50 liter aquarium perfect geschikt. Zorg dat de zijwanden donker zijn geschilderd zodat het dier de illusie heeft niet in open water te zwemmen maar bij het rif is. Enkele pvc buisjes of een kapotte bloempot kan als hol worden gebruikt zodat de vis wat rust krijgt en zich kan terug trekken. Doordat de vis geen andere bewoners ziet zal deze namelijk continu denken dat er gevaar dreigt, en alle andere dieren ook in het rif verstopt zitten.

Een klein (water of lucht) pompje voor de stroming en een klein verwarmingselement zorgen voor de juiste temperatuur en waterbeweging (=zuurstof). Bij een behandeling met medicijnen is een biologisch filter vaak af te raden, er kan in dergelijk kleine quarantaine bakjes het best gewoon veel ververst worden. 50% per dag is meestal dan wel nodig, medicijnen moeten dus ook worden nagedoseerd. Indien de vis nieuw is aangekocht en nog geen uiterlijke ziekte verschijnselen vertoont is behandeling nog niet nodig en kan het aquarium mogelijk meedraaien op het grote aquarium. Dit zorgt ervoor dat de nieuwe vis went aan de watersamenstelling en het aangeboden voer. De nieuwe vis komt zo weer op kracht en kan enkele weken later fitaal in het grote aquarium worden losgelaten. Dergelijk gewende dieren overleven veel vaker en zorgen voor minder uitbraken van parasieten.

Toch een uitbraak?

Medicijnen als methyleen-groen, kopersulfaat, formaldehyde en waterstofperoxide zijn in moderne rifaquaria eigenlijk niet meer gebruikelijk, deze middelen zijn niet alleen slecht voor de parasieten, ook voor koralen en veel leven dat in ons levend steen zit. In veel gevallen zorgt een dergelijke behandeling voor een beschadigd evenwicht in het aquarium met vaak grote sterfte op korte of lange termijn binnen het lagere dieren bestand. Voor de vaak aanbevolen temperatuur verhogingen, of zoutgehalte verlaging geld hetzelfde, vaak slechter voor de koralen dan de parasieten.

Toch kan er gelukkig ook veel gedaan worden zonder dat er eerder genoemde medicamenten gebruikt hoeven te worden. De bekendste is misschien wel het gebruik van knoflook. Het wordt zowel fijn geperst of als hele teen in de bak gehangen als ook door het voer gemengd. Ondanks dat algemeen bekend is dat (knof)look een kiemverdrijvende werking heeft betwijfel ik of het wel een groot verschil maakt in de bestrijding van stip. Maar het spreekwoord: “Baadt het niet, schaad het niet”. zal hier zeker op gaan.

UV-C licht is bijzonder nuttig gebleken bij het voorkomen en beperken van uitbraken van parasieten met een vrij zwemmend stadium. Over het algemeen worden in de literatuur erg hoge wattages aanbevolen, met de opmerking erbij dat lagere wattages geen zin zou hebben. Veel ervaringen hebben inmiddels anders bewezen. Een uv-c lamp van 5 tot 10 watt kan al veel doen tegen een uitgebroken stip epidemie in een klein rifaquarium. Veel aquaria merken al voorruitgang bij minder dan 1 watt uv-c per 100 liter water. In onze overbezette rifaquaria is 2 a 3 watt per 100 liter wellicht een betere richtlijn. Wel moet er worden nagestreefd de juiste doorstroomsnelheid te hebben. Bij te snelle doorstroom worden vrijwel alleen de algen gedood. Een parasiet heeft namelijk een grotere blootstellingtijd nodig dan een algje om gedood te worden. Een te trage doorstroom de capaciteit van de lamp niet volledig word benut. Over het algemeen kan het beste het advies van de fabrikant worden aangehouden. Indien dit onbekend is, vermenigvuldig dan het wattage met 50 tot 100, de uitkomst is dan een goede richtlijn voor de doorstroming in liters/uur. Als laatste moet de leeftijd van de lamp ook niet worden onderschat, jaarlijks vervangen blijkt zeker nodig.

Ozon kan dezelfde functie als uv-c hebben, namelijk het doodbranden van parasieten, wel zijn daar behoorlijk hoge dosissen voor nodig en daaraan word de hele bak blootgesteld. Gebruik dit altijd voorzichtig.

Een andere erg goede maatregel tegen een stip uitbraak is het verwijderen van de bodembedekking. Hierop hebben zich de gehechte stipparasieten vastgezet. Door de bodem te verwijderen en de bodem in de bak daarna enkele weken goed schoon te houden verminderd men de kans op een zware uitbraak vaak behoorlijk. Zeker in combinatie met een uv-c lamp is dit de beste methode die vrijwel altijd werkt. Wel zit de vis nog vol parasieten, indien deze genoeg kracht heeft de eerste week door te komen (stadium op de vis duurt voor cryptocarion max. 7 dagen) zal deze het hoogst waarschijnlijk wel redden omdat de cyclus voor her besmetting wordt onderbroken.

Tips voor het verwijderen van de bodem.:

Hevel de bodem er zo volledig mogelijk uit zonder veel stof op te dwarrelen. Wil je het zand bewaren om enkele weken later er weer terug in te brengen denk er dan even over na hoe je dit het beste kunt bewaren! (fijn zand is duur!)

Hevel je het zand in een ton dan kun je het daarin mooi wassen met het meegehevelde water uit de bak. Je zou ook osmose water kunnen gebruiken, het zand zal er alleen maar schoner van worden maar het kan voor meer afsterven van micro leven
in de bodem zorgen. Vervolgens kun je het rustig enkele weken bewaren indien je het in schoon aquariumwater bewaard en dit op temperatuur houd. Liefst ook af en toe verdampt water aanvullen om het zoutgehalte enigszins normaal te houden.

Zorg ook voor stroming/beluchting zodat het niet gaat rotten. Heb je een dikke laag zand in de bewaarbak/emmer roer het zand dan elke week een keer door zodat er niet alsnog zuurstof loze ruimtes in de bodem ontstaan.

Een 2e optie is om het zand indien je dit grondig hebt gewassen te laten drogen. Doe dit wel in een bak waar onderin gaatjes zitten zodat al het water eruit kan lopen (een grote handdoek of filterzak werkt ook perfect). Hierna kun je het lang bewaren. Nadeel is dat leven dat toch nog in het zand is blijven zitten afsterft en bij her ingebruikname kan dit voedingstoffen aan de bak weer afgeven, fosfaat opbouw in substraat (zand en steen) is een grote oorzaak van rode flap (cyano). Regelmatig bodembedekking uit de bak halen en spoelen is dus nooit onverstandig.

Foto: Germain Leys - Anampses chrysocephalus & Paracanthurus hepatus.

Conclusie: Gebruik geen medicijnen in een aquarium met koralen, hevel de bodem er zo voorzichtig mogelijk uit (stroming tijdelijk uit), en plaats een uv-c lamp. Voer vaak en afwisselend.