Portaalsite voor de échte zeeaquariaan

 Inleiding. 

Nitraat (NO₃^-) is een chemische verbinding die stikstof bevat en goed oplosbaar is in water. In de landbouw wordt nitraat als bemestingsstof gebruikt. In ons zeewateraquarium kan nitraat de oorzaak zijn van een aantal negatieve processen. Eén hiervan is de invloed op de groei van vaak gevoelige steenkoralen. Een kleine hoeveelheid nitraat kan de groei stimuleren, maar te veel kan een tegengesteld effect tot gevolg hebben. Door het positieve effect op de groei van planten kan nitraat leiden tot algenplagen. Als het nitraatgehalte te hoog is moeten we ingrijpen en de oorzaak zien te achterhalen. Daar de processen vaak ingewikkeld zijn, is dit niet altijd even eenvoudig. Vele middelen kwamen al op de markt en ook vele middelen verdwenen weer even snel. Eén product steekt er toch boven uit. In de wandelgangen, forums en clubs hoor je er meer en meer over. Het product nitraatweg! Ikzelf heb dit product al meermaals gebruikt en ben erg tevreden over de werking ervan. Ik heb het aangeschaft in een winkel in Noord-Brabant, nabij de Belgische grens. 

Nitraat in de zee. 

In de niet-vervuilde tropische zeeën waar allerlei fytoplankton (= plantaardig plankton) en zoöplankton (= dierlijk plankton) leeft wordt nitraat nauwelijks gevormd. De stikstof die vrijkomt uit stikstofbevattende afvalpartikels zoals uitwerpselen, voedselresten, restanten van dode dieren etc., wordt door reducenten omgevormd tot ammonium. Reducenten zijn organismen die ervoor zorgen dat dood materiaal terug wordt afgebroken naar de basis-bouwstoffen, zodat deze weer herbruikt kunnen worden (zie ook schema: De natuurlijke stikstofkringloop). Dit ammonium wordt door de algen in de zee weer als stikstofbron opgenomen. Slechts een klein restant ammonium wordt door verdergaande nitrificatie omgezet tot nitraat, dat vervolgens eveneens door algen wordt opgenomen. Voornamelijk het fytoplankton vormt op deze manier de grootste biomassa, die de primaire stikstofbronnen levert voor alle dierlijke organismen. Hierdoor is er in de niet-vervuilde tropische zee nauwelijks sprake van vrij voorkomend nitraat. Daarnaast levert het fytoplankton een aantal complexe organische verbindingen, die zeer energierijk zijn en door de dierlijke organismen na het voeren als energiebron worden gebruikt bij de omzetting van het voedsel naar lichaamseigen bouwstenen.  

Nitraat in het aquarium 

In onze zeewateraquaria is de situatie heel anders!. De aanwezigheid van fytoplankton als primaire stikstofdrager en primaire energiedrager is verwaarloosbaar. Hierdoor is er een tekort aan primaire energie. Dit heeft tot gevolg dat de met name aërobe macro-organismen (= met het blote oog zichtbaar) zoals radardiertjes en eenoogkreeftjes een groot gebrek hebben aan organische energiedragers. Hierdoor zijn ze zeer beperkt in hun vermogen om de stikstof uit voedselpartikels die over zijn na het wekelijkse voeren op efficiënte wijze om te vormen tot lichaamseigen bouwstoffen. Dit heeft een groeiremming tot gevolg, waardoor er een beperking optreedt van de maximale voortplantingssnelheid. Kortom, er ontbreekt hierdoor een schakel uit de voedselketen voor onze lagere dieren. Een groot gevolg van het ontbreken van fytoplankton als primaire stikstofdrager is dat nagenoeg alle stikstof die vrijkomt uit het voedsel dat we geven aan onze dieren zich uit in de vorm van nitraat. Opletten met teveel voeden dus! Natuurlijk zijn er meer oorzaken van nitraat. Toch zijn deze vaak weer te leiden naar deze cirkel. Zo is het ophopen van organische afvalstoffen achter de stenen door een gebrek aan stroming ook een groot probleem. Dit geldt ook voor de ophoping van afval in alle biologische filtermaterialen zoals filterwatten, bioballen etc. De enige biologische filtering die we mogen gebruiken is levend steen.  

Achtergrond: De natuurlijke stikstofkringloop. 

De ideale situatie in ons aquarium zou bereikt zijn als de natuurlijke stikstofkringloop volledig zou plaatsvinden. Deze natuurlijke stikstofkringloop is weergegeven in het bijgaande schema. Kort gezegd is de stikstofkringloop de biochemische omzetting van stikstof uit de lucht naar biomassa en vice versa. Wij, evenals alle andere organismen, hebben stikstof nodig omdat het een belangrijke bouwsteen is voor de vorming van aminozuren, enzymen en DNA. De meeste stikstof is aanwezig in de atmosfeer (78%). Enkele soorten bacteriën zijn in staat om deze stikstof te fixeren (1) in ammoniak en ammonium. Dit vindt in het aquarium plaats in een aantal stappen. Deze worden verricht door bacteriën. Het is dus van belang om zo nu en dan vers levend steen toe te voegen om de bacteriepopulatie goed in stand te houden. Tijdens het stikstoffixatie-proces  wordt de moleculaire stikstof uit de lucht omgezet in ammoniak, dat in het aquariumwater oplost en aldus het ammoniumion (NH₄⁺) vormt. Door verdergaande nitrificatie (2) wordt het gevormde ammonium met zuurstof geoxideerd. Er ontstaat nitriet en vervolgens nitraat. Tijdens het assimilatieproces (3) wordt ammonium en nitraat opgenomen. In de zee gebeurt dit voornamelijk door het fytoplankton, in ons aquarium zijn vooral de zoöxanthellen van de lagere dieren hiervoor verantwoordelijk. Wanneer de assimilatie in het aquarium te klein is, zal er nitraatophoping plaatsvinden. Door het assimilatieproces ontstaan er (in zee!) weer plantaardige  aminozuren en DNA, waardoor de plantaardige primaire productie een feit is en er stikstofrijk voedsel beschikbaar is voor dierlijke organismen. In ons aquarium blijft deze productie dus achterwege waardoor wij genoodzaakt zijn om zelf voedsel toe te dienen. Wanneer de stikstofrijke voedingsstoffen verbruikt zijn in ons aquarium zullen bepaalde bacteriën het door reductie (4) vrijgekomen ammonium gaan verteren, waardoor stap (2) ook weer zal plaatsvinden. Anaëroob levende bacteriën zetten nitraat om in moleculair stikstof, dat door de gasuitwisseling met het wateroppervlak verdwijnt in de lucht als gas. Dit noemen we het denitrificatieproces (5). Ja, het cirkeltje is rond!  

Hoe werkt nu nitraatweg? 

Nitraatweg bevat natuurlijke energierijke grondstoffen. De aërobe macro-organismen en de microfauna in ons levend steen gebruiken Nitraatweg als primaire energiebron. Dit gebeurt op een wijze die goed vergelijkbaar is als in de tropische niet-vervuilde zee, met de aldaar overvloedig aanwezige energierijke stoffen, die door het fytoplankton worden uitgescheiden. Hierdoor kunnen deze organismen in het aquarium de stikstofrijke voedselpartikels met grote efficiëntie worden ombouwen tot lichaamseigen bouwstoffen, resulterend in een optimale groei en ontwikkeling, gevolgd door voortplanting. De extra energie die door Nitraatweg is verkregen, wordt door de aërobe macro-organismen en de microfauna met name ingezet om grotere organische moleculen zoals eiwitten, koolhydraten, vetten en aminozuren om te zetten naar eigen lichaamsbouwstoffen. De verhoogde voortplanting bewerkstelligt een grotere zwevende biomassa van de in het aquarium aanwezige macrofauna en microfauna, vooral radardiertjes en copopoden worden hierin begunstigt, waardoor het filtratievermogen van het aquariumwater per liter toeneemt. We krijgen dus meer een natuurlijke situatie van “levend water”. Met andere woorden, de waterzuivering wordt minder eenzijdig afhankelijk van het levend steen en het functionerend vermogen van de eiwitafschuimer neemt toe. Doordat voedsel efficiënter wordt gebruikt, blijven voedselrestanten in veel mindere mate aanwezig in het systeem. Kortom, de cirkel wordt verbroken en ontstaat er geen ammoniak meer. Hierdoor zal het nitraatgehalte dalen tot natuurlijke, aanvaardbare concentraties. Ook de fosfaatconcentratie gaat omlaag door toevoeging van Nitraatweg. Dit heeft te maken met de positieve correlatie tussen stikstof en fosfor in dezelfde stikstofrijke voedselpartikels. Wel wordt er meer biomassa gevormd. De grotere biomassa, bestaande uit radardiertjes en copopoden, wordt afgeschuimd door de eiwitafschuimer. Hiermee wordt de bron voor nitraatophoping definitief uit het systeem verwijderd. De werking van Nitraatweg is zeer effectief. Het lijkt in eerste instantie alsof we ingrijpen op een manier die niet hoort. We moeten echter niet vergeten, dat de stikstofkringloop in het aquarium onderbroken is, in vergelijking met de stikstofkringloop in de natuur. Dit heb ik hierboven uiteengezet. Het gebruik van Nitraatweg herstelt de kringloop, op een wijze die vergelijkbaar is met de natuurlijke stikstofkringloop. Zo levert dit product een goede oplossing! Ook zijn er nog andere voordelen. Door het ontstaan van meer zoöplankton, waaronder radardiertjes en eenoogkreeftjes, zien we vaak verbazingwekkende positieve effecten op het leven in ons aquarium. Denk aan onze koralen, sponzen, kokerwormen etc. We moeten wel oppassen met de dosering. Belangrijk is dus om de handleiding goed te volgen. Een te snelle groei van micro-organismen kan zich uiten in een zuurstofgebrek. We moeten de dosering daarom ook langzaam opbouwen. De werking van Nitraatweg neemt daardoor ook toe in de loop van enkele weken. Zorg dus in ieder geval voor een goede eiwitafschuimer die veel betekent in de zuurstofhuishouding. 

Nadelige gevolgen van nitraatophoping. 

• Afsterven van gevoelige steenkoralen en bij hoge concentratie alle lagere dieren
• Verliezen van kleur bij koralen
• Leeftijdsafname bij vissen
• Vorming van algen en een sterke groei hiervan
• Problemen met rode flap  

Enkele reacties van aquarianen die nitraatweg gebruikt hebben. 

• Als eerste heb ik de structurele problemen aangepakt, om vervolgens Nitraatweg te gaan gebruiken. Na twee en een halve week van gebruik doet het zijn naam eer aan om van tussen de 60-80 naar 12,5 mg/l te gaan. Uiteindelijk volstaat dan een lagere dosering.  

• Vele middelen hebben in mijn aquariumkast gestaan om mijn nitraat in mijn vissenaquarium te verlagen. Toen ik de stekker wou uittrekken stootte ik op Nitraatweg. In nog geen twee weken tijd was mijn nitraatgehalte drastisch gezakt. Ondertussen ook het een en ander nagekeken hoe het nitraat in mijn aquarium terechtkomt. Dit was het vele voederen voor mijn grote vissen, wat ik niet zomaar kan stoppen. Dit product is dus echt ideaal!  

• Als steenkoraalstekker had ik behoefte aan goed water. Bij een test van Nitraatweg kwam ik op een nitraatwaarde die niet te laag was maar zeker niet te hoog. Ook merkte ik positieve veranderingen in de kleur van mijn koralen!  

• Ik gebruik Nitraatweg preventief en doseer het elke week met natuurlijk een controle. Nooit heb ik een echt microleven gehad in de bak tot ik het product ging toevoegen. Vele kokerwormen en sponzen groeiden plots veel beter op de donkere plekken van mijn rif. Bij wijze van test stopte ik enkele maanden met het toevoegen van dit product. Ik zag dit microleven snel achteruit gaan!  

Nog enkele tips die de oorzaak kunnen zijn van nitraatophoping en hoe we ze kunnen voorkomen. 

• Voer niet teveel aan je aquariumvissen en lagere dieren
• Maak de eiwitafschuimer regelmatig schoon om de werking hiervan optimaal te houden
• zorg voor weinig filtermateriaal zoals bioballen, watten, ladenfilters etc. Deze stapelen alleen maar afvalstoffen op!
• Creëer in je aquarium een grondige stroming. Zo kan het vuil niet achter het rif neerslaan.