Portaalsite voor de échte zeeaquariaan

De diadeem zee-egel, Diadema setosum (Leske, 1778)

Binnen de stam van de stekelhuidigen of Echinodermata en de onderstam Eleutherozoa bevindt zich de klasse van de Echinoidea of de Zee-egels. Dalen we dan verder af naar de orde van de Diadematoida en de familie van de Diadematidae dan vinden we het genus Diadema en de soort setosum, waar ik u nu iets over ga vertellen. Diadema setosum werd in 1778 voor het eerst beschreven door Leske. De Nederlandstalige benaming is Diadeemzee-egel. Een diadeem (Oudgrieks: διάδημα) is in oorsprong een band uit stof of metaal als teken van de koninklijke waardigheid. Bij de liefhebber is hij het best bekend als de zwarte zee-egel. Het is wellicht één van de eerst beschreven zee-egels door de wetenschappers omwille van zijn leefwijze in ondiep zeewater en zijn reputatie als “vakantiebederver” wanneer je er per ongeluk op trapt.

Diadema setosum onderscheidt zich van andere Diadema-soorten door vijf karakteristieke witte stippen op het lichaam. Typisch is ook dat rondom de anus zich een oranje ring bevindt, de anale zak. Verder hebben ze enkele blauw iriserende vlekjes op het lichaam. Ze kunnen een leeftijd bereiken van 5 jaar.
Deze egel heeft een hard pantser met een diameter van 5 tot 9 cm, dat bedekt is met giftige stekels van 30 cm lengte. Het pantser bestaat uit kleine plaatjes waarop zich knobbels bevinden. Hij heeft een licht iriserend stervormig patroon aan de bovenkant. De stekels zijn vastgehecht door middel van een kogelgewricht. Deze stekels vormen een gevaar voor baders en duikers, die gewond kunnen raken door erop te stappen. Maar ook de aquariaan die dit dier in zijn aquarium houdt is niet vrij van gevaar. Eén steek kan vele ziekenhuisbezoekjes opleveren indien u allergisch bent aan het gif. Op de stekels zitten minuscule weerhaakjes en in de stekel zelf een gif dat je weefsel aantast. Bent u gestoken? Houd dan het geraakte lichaamsdeel onder een waterstraal van 50 graden. De eiwitten van het gif zullen dan denatureren (uiteenvallen). Dezelfde behandeling is aangewezen indien u gestoken wordt door een koraalduivel. Hou dus rekening met deze giftige eigenschap wanneer u dit dier wil aanschaffen. Verwittig ook de mensen die uw aquarium zullen onderhouden wanneer u op vakantie gaat! Mij is een geval bekend waarbij de behulpzame vriend gestoken werd toen hij het dier even wilde “jennen” want het baasje was toch niet thuis! Een bezoek aan het ziekenhuis was het resultaat van deze onfortuinlijke daad!

Ze komen in alle tropische zeeën op aarde voor, vooral langs rotskusten en koraalformaties in beschutte gebieden waar ze schaduw zoeken gedurende de dag. Ze komen meestal in grote groepen voor van wel 15 tot 25 dieren per m². Voornamelijk in de Rode Zee, het oostelijk deel van de Indische Oceaan en de Stille Oceaan tot in Polynesië alsook van zuidelijk Japan tot Australië en Nieuw-Caledonië in lagunes, aan rotsoppervlakten, op het zand in de nabijheid van koraalriffen, soms tot 70 m diepte, maar meestal in zeer ondiepe wateren van 1 tot 25 m diepte. Ook in wierbanken en verstoorde omgevingen met talrijke dode koralen komt hij voor. In 2006 werden enkele exemplaren in de natuur ontdekt in de omgeving van Kas in Turkije. Men vermoedt dat de egel in het larvale stadium is meegereisd aan de wand van een schip via het Suez-kanaal. Of werd het als ballast meegebracht via een buitenlands schip? Of werden enkele individuele exemplaren in het wild losgelaten door aquarianen die gestopt zijn met de hobby?
Zijn voedsel bestaat voornamelijk uit korstvormende algen en organische stoffen. De voortbeweging geschiedt door middel van ambulacrale voetjes (2 maal 5 rijen), die zijn bezet met zuignappen om zich aan het substraat vast te hechten. Onder de weinige vijanden bevindt zich de blauwvintrekkervis Balistoides viridescens.

  Het skelet van een Diadema setosum. Foto: Philippe Poppe

Ze blazen de egel om door een sterke waterstraal onder de egel te “spuwen”. Dat geeft hen de kans om het zachte onderdeel van de egel te bereiken en er aan te eten. Om zich tegen deze aanvallen te beschermen, verzamelen deze dieren zich meestal overdag, om uitgestrekte groepen te vormen zodat geen vis er tussen kan komen. De giftige stekels vormen vaak een veilig onderkomen voor minuscule zeegrondels, garnalen, kwallen van het genus Coeloplana, kardinaal-baarzen (Kauderni) en zelfs de Zebrasoma rostratum schuilt in deze egel in het wild!

Het is een nuttige algeneter en opruimer. De jongere dieren hebben beslist een groot nut in het zeeaquarium. Ze grazen echter niet alleen de plaagalgen af doch ook de decoratieve algen en decimeren daarmee ook het microscopische dierenleven. Heb je het dier al enkele dagen niet meer waargenomen omdat het achter het levend steen verborgen zit? Kuis dan enkele dagen de ruiten niet en gegarandeerd zal je zien dat hij je wil helpen door de algen op de ruiten op te eten. Jonge dieren zijn “reefsafe” doch van oudere dieren is al gemeld dat ze schade aanrichten aan poliepen en koralen, doch in zeer geringe mate.

Als je deze egel wil houden in een gemengd rifaquarium dan is het wel noodzakelijk om alle koralen vast te kleven aan het levend steen. Elk koraal dat niet vastgekleefd is zal op den duur omver gestoten worden door de egels die de grootste moeite doen om alle algen aan de zijkanten van de steksteentjes te bemachtigen. Het is nuttig om zo nu en dan enkele garnalenpantsers in het aquarium achter te laten. De stoffen die in de pellen van de garnalen zitten hebben ze nodig om hun stekels aan te maken. Wanneer je levende garnalen in het aquarium hebt, dan is dat niet nodig, die vervellen toch regelmatig. Je kan ze bijvoederen door voedsel tussen de stekels te laten vallen. Ze transporteren dat voedsel wel naar hun monddelen die onderaan het dier zitten, voor zover ze dit voedsel nodig hebben. Spirulina-pellets zullen ze zeker graag aannemen.

Het geslacht is niet waar te nemen. Bij de aanwezigheid van meerdere exemplaren gebeurt het dat bij schemering, ze samen sperma- en eicellen uitspuwen. Het verschil is echter niet waar te nemen.

  Onderkant van de zee-egel terwijl hij de algen van de voorruit afschraapt.

 

Zee-egels zijn zeker geen dieren voor beginnende zeeaquarium liefhebbers. Ze reageren onmiddellijk op veranderingen in het milieu zoals de watertemperatuur, stroming en verlichting en zijn bijgevolg een goede graadmeter wat de heersende aquariumomstandigheden betreft

Zoals alle zee-egels kunnen deze dieren niet boven het water gehouden worden. Let er daarom op wanneer je ze aankoopt dat de handelaar ze volledig onder water vangt en inpakt, want de minste luchtbel die ze binnenkrijgen, zal hun dood betekenen. De dieren vangen met een schepnet is onmogelijk, de stekels zouden hopeloos in het vangnet verstrikt geraken. Het best kan je ze vangen met een plastic emmertje of beker die groot genoeg is om de dieren op te vangen. Laat ze zeker niet inpakken in een plastic zak zoals de meeste vissen! Zelfs de sterkste plastic zak is niet opgewassen tegen de scherpe stekels!

Houd er rekening mee dat deze egel een snelle groeier is en in een kleine bak snel te groot wordt. Ik adviseer minstens 1000 liter om deze soort goed te kunnen houden. Wanneer uw aquarium slechts 1 meter breed is en het dier is 30 cm groot, dan is de kans heel groot dat u er door gestoken zal worden. En vergis u niet, dit dier kan beslist snel voortbewegen in het aquarium! Enkele minuten geconcentreerd bezig zijn in uw “veilig hoekje” kunnen voldoende zijn om gestoken te worden. Een te arme bak waar LPS koralen in gehouden worden, met nitraat- en fosfaatwaarden die vrijwel nul zijn is geen goede biotoop voor deze egels. De reden is dat deze aquaria te weinig algen en detritus bevatten die als voedsel voor deze dieren dienen.

Hoewel het zeer mooie dieren zijn kan ik ze dus enkel aanraden voor ervaren rifaquariumliefhebbers. Wacht in ieder geval om ze in te zetten tot dat uw aquarium enkele jaren draait en zijn waarden, zijn flora en fauna een zekere stabiliteit hebben bekomen.

Bronnen:
1) Eigen ervaringen

2) Internet:
- http://www.marinespecies.org
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Diadeemzee-egel
- http://zeewaterforum.info/database
- www.azac.be

3) Literatuur
- Mergus Meerwasser Atlas, deel 3 ISBN 3-88244-103-8
- The Reef Aquarium, Science, Art, and technology Volume Three by J. Charles Delbeek and Julian Sprung ISBN 1-883693-14-4