Portaalsite voor de échte zeeaquariaan

Iedereen kent ze wel. De oren. Ronde kolonievormende schijven die we in elk zeeaquarium wel terug vinden. Als opvulling of als blikvanger. De opvallende vormen en kleuren maken deze zeer sterke aquariumdieren uiterst geschikt. De oren die ook wel schijfanemonen genoemd worden nemen we deze ronde eens grondig onder de loep. Ze behoren tot de stam van de Cnidaria. We klasseren ze verder in de orde van de Corallimorpharia en de klasse van de Anthozoa.

 Rhodactis sp. foto:Tom Verhoeven

Met deze benamingen gaan ze echter niet over de toonbank. Vaak wordt het woord koraal gebruikt. Een misverstand dat bij deze recht gezet wordt. Oren hebben geen skelet. Wel hebben ze tentakels maar dat is niet genoeg om ze de naam koraal toe te noemen. Wel hebben oren net zoals koralen behoefte aan licht. Ze hebben in hun tentakels en lichaam zoöxanthellen die in symbiose leven. Deze zoöxanthellen, voorzien de oren van voedsel.

Dit is echter niet de enige voedselbron. En ook niet de voornaamste. Plankton en kleine organismen zijn de prioriteit voor deze dieren. Via de tentakels worden deze naar hun mond gebracht die het voedsel vervolgens naar de maag stuurt. Veel licht is dus niet noodzakelijk en vaak zelfs schadelijk! Een overschot aan licht kan zelfs de kleur doen afnemen bij deze dieren. Enkele uitzonderingen bevestigen in dit geval niet de regel maar u mag er van uit gaan dat oren niet veel licht nodig hebben. 

Voeding 

De start is al gemaakt in de inleiding. Oren kunnen zowel voedsel aanmaken doormiddel van licht en doormiddel van prooien. We kunnen ze vergelijken met de doopvontschelpen. Deze zijn ook hetero en autotroof. De meeste oren die wij huisvesten vangen kleine prooien zoals vlokkreeftjes, cyclops, artemia nauplii kortom zoöplankton. Dit doen ze door middel van hun tentakels. De voedselpartikels blijven hier in kleven door de aanwezige nematocysten (netelcellen). De tentakels voeren vervolgens de voedselpartikels naar de mond die zich centraal in het dier bevindt. Het wil wel eens gebeuren dat we ook oren hebben die grotere prooien durven vangen. U kunt dan denken aan de olifantsoren en grotere soorten.

Deze vangen soms grote vissen. Hoe deze rooflustige oren hun prooi vangen zien we ook terug bij de kleinere soorten die algemeen zijn. De mantel krult langs de buitenzijde om tot deze elkaar ontmoet op één punt recht boven de mond. De oren vormen dan net een bal. Al het plankton (bij de grote soorten soms een vis) dat zich in die ballon bevindt wordt dan via de tentakels naar de mond gebracht. In stress toestand willen oren dit gedrag ook wel eens vertonen net zoals het legen van de maaginhoud. Een witte pap in de vorm van een draad komt uit de mond dat tevens de anus is. Als dit gebeurd betekend deze verschijning dat er stress en/ of gevaar aanwezig is.

Als dit voorvalt, is er dan ook een teken dat er iets aan de hand is. Naast eigen voedselvoorziening is er nog één optie om aan voer te komen. In onze aquaria komt dit niet voor maar in de natuur hebben oren vaak een symbiose partner. Het gaat om een garnaal (Pliopontonia furtiva). Dit diertje voorziet het oor van voedsel en het oor geeft het garnaaltje een veilige omgeving. Dit garnaaltje wil incidenteel meekomen met een kolonie. In de handel zelf is dit diertje nog niet te vinden. 

Huisvestiging 

Het huisvesten en houden van oren is niet moeilijk als u enkele punten in acht neemt. Oren hebben licht nodig maar niet te veel. Plaats de oren dan ook nooit boven in het aquarium onder de lampen. Het beste plaats u ze onderin het aquarium in de schaduw en donkerdere zones. Daarnaast is een matige stroming belangrijk. Als u een oor aanraakt wat niet aan te raden is (geen enkel koraal) zal u merken dat deze niet zo hard netelen als bijvoorbeeld een anemoon of een lederkoraal. Het voedsel moet dus langzaam voorbij zweven voor de dieren.

Oren zijn verder ook sociale dieren. Kolonievormend dus. Hiermee bedoel ik dat één oor een individueel dier is maar dat het beter zal doen wanneer er meerdere exemplaren aanwezig zijn van één de zelfste soort. Een mengeling van vele soorten oren kan wel maar is niet aan te raden. Wanneer ze een geschikt plaatsje hebben gekregen zullen ze zich snel aseksueel vermeerderen. In de natuur bedekken ze dan ook snel elk vrij plaatsje dat te vinden is. Vaak op dode koraalskeletten. In het aquarium kan het gebeuren dat enkele oren zich los laten. Dit kan op twee oorzaken duiden. De eerste is dat de oren zich niet gelukkig voelen op hun plaats die wij voor hen gekozen hebben.

De dieren laten zich los om zich vervolgens elders te hechten op een voor hun beter geschikte plaats. De andere reden is dat de kolonie zich net zeer gelukkig voelt en zich enorm heeft uitgebreid. Wegens plaatsgebrek of overlevingsdrift zullen enkele individuen proberen elders een nieuwe kolonie te starten. Een losgekomen oor vindt dus altijd zijn weg wel. Ook al lijkt het in het begin niet mooi, ze zullen altijd ergens een mooie kolonie stichten (mits geduld van de aquariaan). Een veelgestelde vraag is of oren vastgehecht mogen worden met lijm of reefconstruct. Het antwoord is nee. Een oor moet altijd de mogelijkheid hebben om zich te verplaatsen en te kunnen bewegen. Het zijn dus geen sessiele organismen. Wanneer een kolonie het achteruit gaat kan dit duiden op platwormen. Deze wormen hechten zich op de schijfmantels en zijn vaak onzichtbaar. De aanwezigheid van een aantal platworm eters is dan aangewezen. Het dompelen van oren is uit den boze. Een uitstekend middel voor de platwormen te verwijderen maar dodelijk voor de oren. Een levamisole kuur is dan aangewezen. 

Vermeerdering

Het vermeerderen van oren gebeurt in het aquarium gewoon vanzelf. De individuen in de kolonies klonen zich als het ware door zichzelf te delen aan de voet of door zich geheel te splitsen. Een aseksuele voortplanting dus. Dit is ook de enige die gekend is. Er zijn geen gegevens en waarnemingen van seksuele voortplanting bij oren. Eilozing is al waargenomen in het aquarium maar daar blijft het dan ook bij. Wanneer u een enkel speciaal oor in u bezitting heeft en dit wil vermeerderen kan u een handje helpen. Oren zijn sociale dieren en zullen als enkeling ook niet snel tot klonen toe komen. Het snijden in pizza schijven kan succesvol zijn. De hechting en opkweek is echter een langdurig proces! Mijn advies is dan ook om de dieren het werk zelf te laten verrichten. In de handel vindt u vaak gecultiveerde oren. Deze oren zijn doormiddel van lijm vastgemaakt op een steen. Deze dieren doen het vaak minder goed in aquarium omstandigheden. Ook duiken door deze methode stenen op met allemaal verschillende oor soorten en kleuren. Deze zijn helemaal niet geschikt voor in het aquarium. 

Soorten

De classificatie van oren is enorm complex en verre van volledig. Slecht enkele taxonomisten (mensen die zich bezig houden met naamgeving) hebben een poging gedaan om de oren in te delen. Echte duidelijkheid is er nooit gekomen. Zo zijn ooit alle Rhodactis sp. herleid tot de Discosoma sp. terwijl toch nog enkele soorten officieel de Rhodactis naam dragen. Het bepalen van een soortnaam is dan ook erg moeilijk. De familienaam is wel bij de meeste soorten te achterhalen. Vandaar dat ik ook enkel deze bespreek.

Discosoma

 Discosoma nummiforme. foto: Hans Peter

De soorten van de Discosoma familie zijn de meest gekende. De gladde gekleurde oren zijn mooi rond en hebben een conische mond. De oren hebben vaak geen zichtbare tentakels. Wel mooie kleurstructuren zoals strepen, vlekken, stippen etc. de gehele schijf staat op een korte maar dikke stam. Veel soortnamen duiken op in de handel. Het blijft moeilijk omdat veel soorten verschillende kleuren kunnen hebben. Ze classificeren op kleur en vorm is dus niet mogelijk. Sommige soorten hebben zelf verschillende kleuren en patronen op één mantelschijf. De blauwe oren worden bijvoorbeeld vaak Discosoma coeruleus genoemd. Het woord coeruleus stamt af van de blauwe kleur. Geheel fout dus. De blauwe kleur blijft het beste zichtbaar bij een iets sterkere verlichting. Andere kleuren zoals oranje, groen, rood etc. behouden best onder een iets blauwere verlichting. Teveel licht is nooit goed. Ook niet voor de blauwe. Nu zijn de steenkoraal aquariums sterk in hun opmars. Deze bakken worden geweldig belicht zodat ze voor oren vaak niet meer geschikt zijn. De zoöxanthellen zouden afsterven en de oren zouden bleachen. Wanneer we zorgen dat het ijzer en mangaan gehalte op peil zijn zullen we oren ook in lichtere omgeving kunnen houden. Deze stoffen worden als voedingsstof gebruikt door de zoöxanthellen.

Voor steenkoraalbakken zijn ook Discosoma sp. op langere termijn geschikt. Ze kunnen immers hardere stroming verdragen voor lange tijd. Mooier zullen ze er niet op worden omdat ze niet volledig uitklappen. Een matige stroming is dus wel aangewezen. Bijvoeren is ook bij Discosoma sp. noodzakelijk. Ook al lijken ze geen tentakels te hebben. Vaak zijn er Cilia aanwezig op de mantelschijf. Deze brengen het voedsel naar de mond. Fijn voedsel of gericht voederen naar de mond is dus aangewezen. De meest algemene soort in de handel is de Discosoma nummiforme. Deze soort is afkomstig uit Indonesische. Niet alle oren komen van Indonesische ook uit de Caraïben komen oren. De Ricordia sp. zult u wellicht denken nu. Nee ook Discosoma sp. waaronder Discosoma carlgreni en Discosoma neglecta. De Discosoma neglecta is niet helemaal rond maar bevat rondom de mantelschijf vaak uitsteeksels die op kleine tongen lijken. Niet te verwarren met tongoren dus. De zeer fel gekleurde dieren zijn regelmatig in de handel te vinden. Als u deze soort hebt kan u ze best bijvoeren met vlokvoer.

Ricordea

  Ricordea florida. foto Vannie

Deze familie is enorm populair aan het worden. Heuse collecties worden opgericht en verzameld in allerlei kleuren. Ricordea sp. hebben vele korte tentakels op hun ronde schijf die lijken op pareltjes. Ricordea betekend vertaald dan ook parel. Ricordeas vormen kolonies. Elk individu wordt ongeveer 5 cm groot. We onderscheiden twee belangrijke Soorten. Ricordea florida vanuit het Atlantisch en Caribische gebied en Ricordia yuma van het Indo pasifica gebied. De Ricordea florida zijn vaak te herkennen aan de stenen waarop ze gehecht zijn. Deze zijn vaak begroeid met allerlei soorten sponzen. Ricordea florida kan ook verschillende monden hebben en zo niet geheel rond zijn terwijl Ricordea yuma altijd één mond heeft en rond is. De kleuren van deze soorten zijn vaak indrukwekkend. Fluo kleuren door de aanwezige proteïnen maken het dan ook zeer gevraagde en waardeerde aquariumdieren. Waar wij een normale steen oren voor kopen, koop je nu tegenwoordig vaak één enkel oor mee. 50 euro per stuk is niet overdreven.

  Discosoma sp. foto Vannie

U kent wellicht ook de lichtgevende visjes? Deze mogen niet verkocht worden in onze landen maar deze lichten op in het donker. Deze visjes zijn geïnjecteerd met genetisch materiaal dat afkomstig is van Ricordea oren. Onder blauw Fluoricerend licht lichten de vissen in de mooiste kleuren op. Ricordia sp. houden van meer stroming die wel zeer wisselend is. De voortplanting en uitbreiding gaat enorm langzaam. De verlichting moet niet te sterk zijn. Het meeste houden ze van t5 verlichting waarvan de verhouding 1 op 1 is op vlak van blauw/ wit. Bij het oplichten van de bak is het aan te raden dit in etappes te doen. Ricordeas lijken het beter te doen wanneer we langzaam het licht op en af bouwen (nacht dag fase). 

Rhodactis

De Rhodactis sp. worden vaak herkend als oren met groffere structuren en tentakels. Meestal klopt dit wel maar er zijn uitzonderingen. Ze hebben allen een ronde mantelschijf. Wel kenmerkend is dat de tentakels vaak vertakt blijken te zijn. Denk aan de oren met "bloemen" op hun mantel. Bij het aanraken van Rhodactis sp. zal je merken dat ze veel vleziger zijn dan Discosoma sp. ze bevatten ook meer netelcellen. Het voer van Rhodactis sp. bestaat uit zowat alles. Enkele soorten vragen specifieke dingen. Heel grote soorten hebben graag kleine visjes en grote prooien. Andere zijn tevreden met zelfs vlokken. Maar er zijn ook enkel carnivoren bij zoals de Rhodactis mussoides.
 

Rhodactis inchoata "Tonga Blue" (rechts) Foto: Hans Peter

Wanneer het voer in de mantelschijf vast zit zal het oor zijn rand omkrullen tot één centraal punt dat zich boven de mond bevindt om zo een ballon te vormen waarin de prooi gevangen zit. De tentakels helpen het voer naar de mond te brengen. Door de aanwezigheid van deze tentakels kunnen ze beter voedsel vangen dan Discosoma sp. meer stroming is dus voor hen ook geen probleem. Een matige stroming is echter wel aan te raden. De soorten die wij in ons aquarium houden zijn over het algemeen allemaal afkomstig uit Indonesië en het pasifica gebied.

Uit de Caraïben kennen we immers maar één soort. Namelijk de Rhodactis sanctithomae. Deze soort is prachtig! De tentakels alleen zijn zo mooi gevormd en gekleurd dat de Ricordea sp. zelfs onder doen. De soort heeft zeer proteïne rijk voer nodig en is niet eenvoudig te houden in aquariumomstandigheden. Deze soort zien we dan ook zelden tot niet in de handel. De Rhodactis sp. waar wij wel mee te maken krijgen is bijvoorbeeld de Rhodactis inchoata. Deze is afkomstig van het Indonesische gebied. Een zeer kleurrijke soort die meestal meerdere kleuren in zich heeft en niet altijd geheel rond is. We noemen dit dan ook wel eens multicolor oren. Het beste plaats je de Rhodactis inchoata kolonie verticaal. Dit geld immers voor alle Rhodactis sp. Deze soort licht vrij laag en strak op de stenen en ondergrond. Soms komen we rode, blauwe en groene varianten tegen. Deze zijn wel zeldzaam. Een andere soort die veel in onze handel te zien is, is ook afkomstig van Indonesië. Het is een onbeschreven soort. Deze soort kan groot (30 cm) worden en heeft vele kleine tentakels over de gehele mantel. De basis kleur is bruin en vaak is een groene metallic kleur aanwezig. Fluoricerend licht maakt deze soort enkel mooier.

De laatste soort die ik beschrijf van deze familie is de Rhodactis mussoides. Deze noemen wij in het Nederlands tong oor. Deze zeer vlezige dikke oren doen vaak aan een lps steenkoraal denken. Doch hebben we hier met echte oren te maken. Verder lijk het ook meer op een Discosoma soort. Wanneer we bijverlichten met blauw licht verhoogt de fluoriteit van één proteïne dat voor de groene kleur instaat. Daarnaast is bij tongoren duidelijk waarneembaar wanneer het dier gaat splitsen. Verschillende monden in het dier zijn dan duidelijk op te merken voor lange tijd. Het geheel lijkt dan vaak één langwerpig oor. Deze soort kan meer stroming verdragen maar het is niet noodzakelijk. 

Amplexidiscus sp. 

Amplexidiscus Soorten lijken enorm hard op Rhodactis Soorten. Deze worden enkel een stuk groter. Tot 50 cm. Er is maar één soort toegekend en dat is de Amplexidiscus fenestrafer. Deze soort lokt vissen naar de mantel om ze vervolgens te verassen door dicht te klappen. De vis wordt in stukken gereden door enzymen en zo verteerd. De meeste vissen ontwijken deze dieren maar de kans is groot dat ze in u aquarium een vis vangen. Wij kennen ze onder de naam olifantsoren. Oppassen geblazen dus! 

Corynactis 

  Corynactis sp.   Foto: Tom Verhoeven.

De Corynactis sp. Kent u allemaal wel. U zou alleen niet vermoeden dat ook deze tot de oren familie behoord. We kennen ze ook wel onder de naam aardbeianemoontjes. Deze kleine sterk kolonie vormende diertjes komen het meest voor in koudere wateren. Tropische varianten willen incidenteel meekomen met het levend steen maar ze worden niet gericht geïmporteerd. Dit is te danken aan de saaie kleuren die de tropische varianten hebben. Het voedsel bestaat uit zoöplankton. Net zoals aardbeikoralen hebben deze dieren veel eten nodig. 4 tot 5 keer gericht bijvoeren op één week kan dus zeker geen kwaad. Ook in onze waters komen deze diertjes veel voor. Wanneer we een veld zien van deze dieren sta je meestal versteld van de kleurenpracht! 

Pseudocorynactis 

Pseudocorynactis sp. Kunnen we hard vergelijken met de Corynactis sp. Maar deze zijn veel groter. En vaak niet kolonie vormend. Ze klonen zich tot groepjes van maximum 6 dieren. De kleuren zijn vaak oranje en bruin. Deze familie is in aanwezigheid van de meeste nematocysten. Bij aanraking zal je ook aan de tentakels blijven kleven. Het voedsel bestaat dan ook uit dierlijk materiaal zoals vissen, garnalen en slakken. Door de aanwezigheid van de stevige eigenschappen gelijkaardig als die bij anemonen, maakt deze familie ongeschikt voor ons aquarium. Daarnaast zal de dagelijkse bijvoedering enorm belastend zijn voor het aquarium water. Wanneer het voeren overgeslagen wordt zullen de dieren snel inkrimpen en afsterven.