Portaalsite voor de échte zeeaquariaan

Planaria bestrijden, het geheim ontrafeld!

Tekst: Germain Leys. Foto’s: zoals vermeld.

Je zal je wellicht nog het artikel “Een onschadelijk middel om Planaria te bestrijden” in het ReefSecrets-Magazine van oktober 2017 herinneren.

In dit artikel werd gemeld dat de Duitse aquariumliefhebber Jürgen Hafemann bij het verminderen van zijn fosfaatgehalte door middel van het product “Elimi-Phos Rapid” van Tropic Marin toevallig merkte dat ook zijn Planaria plaag meteen was opgelost.

Hoe dat precies kwam was op dat moment nog een raadsel. Uiteraard wordt de samenstelling van de middelen die in de handel zijn zelden of nooit vermeld omdat ze anders eenvoudig kunnen worden nagemaakt voor meer dan één/tiende van de prijs.
In ieder geval heeft deze liefhebber contact opgenomen met Hans-Werner Balling, de stichter van Tropic-Marin, chemicus en ook de naamgever van de Balling-methode, een manier van zeeaquarium houden door middel van chemische toevoegingen.

   Lanthaanchloride-product verkocht door Tropic Marin voor het verminderen van overtollige fosfaatgehalten in het zeeaquarium.

Inmiddels is bekend dat dit product lanthaanchloride bevat en dat dit de oorzaak is van het massaal afsterven van de Planaria platwormen.

Problemen met platwormen in het rif aquarium en hun bestrijding hebben een lange geschiedenis. In de jaren tachtig werd malachietgroen oxalaat als de voorkeursmethode beschouwd.

  Een populatie Waminoa sp. platwormen vormen clusters op een Plerogyra sinuosa koraal. Sommige platwormen eten koraalpoliepen, terwijl andere irriterende stoffen zijn die de ademhaling en voeding van het koraal verstoren. Foto: Samuel Chow (Wikipedia)

Het was een bekend medicijn in de aquariumhobby, omdat het werd gebruikt om vissen in quarantainebakken te behandelen tegen schimmels en parasieten, vooral Ichthyophthirius multifiliis (witte stip in zoet water).

Het goede nieuws was dat het werkte, de platwormen stierven. Het slechte nieuws was dat er ook veel koralen stierven. Veel aquariumliefhebbers rapporteerden toen succes, maar de verscheidenheid aan soorten ongewervelde dieren die in die dagen in rif aquaria werden gehouden was beperkt en dus waren er vaak zeer weinig of geen wezens in het aquarium die er gevoelig voor waren.

   Een desastreuze uitbraak van Waminoa sp. 1 in mijn aquarium in 2007. Foto: Germain Leys

Diverse andere medicijnoplossingen, sommige geleend van de diergeneeskunde, zijn gekomen en gegaan in de handel in zeeaquaria, maar vele hebben de dood van koralen en andere delicate organismen veroorzaakt, en ervaren rif aquariumliefhebbers vinden het tegenwoordig onverantwoord om enige vorm van chemisch pesticide in hun systemen te introduceren. (zie ook mijn artikel “Planariabestrijding met Concurat-L” verschenen in het ReefSecrets magazine in december 2007.

Biologische controles
Liefhebbers zochten naar biologische bestrijdingsmiddelen en zochten naar vissen die platwormen aten. Af en toe merkten ze dat een Synchiropus splendidus (blauwe mandarijn pitvis), een kleine Pseudocheilinus hexataenia (zesstreep lipvis) of een Halichoeres chrysus (citroen lipvis), een platworm van het gesteente plukken, maar dat loste het probleem nauwelijks op. Een soortenrijke populatie vissen kan wellicht fungeren als een maatregel om de uitbreiding van Convolutriloba of Waminoa platwormen te voorkomen, maar eens de uitbraak goed zichtbaar is, zullen deze dieren geen uitkomst bieden, hoewel ze door veel handelaars nog steeds vruchteloos worden aangeraden.

 
   Synchiropus splendidus Foto: Germain Leys                                                                                                Halichoeres chrysus male Foto: Luc Loyen

Toen het bericht de ronde deed dat er een natuurlijk roofdier van platwormen was gevonden, waren de aquariumliefhebbers dolgelukkig. De naaktslak, Chelidonura varians, uit de familie AGLAJIDEA van de klasse Gastropoda is een prachtig klein wezen.

 
   Chelidonura varians Cebu. Olango Island. Philippines photo: www.poppe-images.com   Chelidonura varians Panay. Guia. Pandan. Antique. Philippines. 26 m. 2007 Foto: www.poppe-images.com.jpg

Ze gaat opzettelijk op zoek gaat naar platwormen, besluipt ze, en ze als een stofzuiger achter elkaar opzuigt. Dat was het goede nieuws. Het slechte nieuws was dat deze Gastropoda na ongeveer twee weken traag werden, roerloos in de sterke stroming zaten en nauwelijks nog aten. Als je ze even aanraakte, kropen ze weer een tijdje rond, misschien aten ze twee of drie platwormen, maar dan bleven ze weer roerloos zitten tot ze stierven. Wat was er gebeurd? Hierover kunnen we alleen maar speculeren, maar het kan zijn dat de platwormen zichzelf beschermen met gifstoffen die roofzuchtige vijanden ziek kunnen maken of doden. Waar het op neerkomt, is dat deze slakken geen goede oplossing zijn, omdat ze in de meeste aquaria niet zullen overleven en ze op het wilde rif moeten worden achtergelaten.
Gelukkig zijn er nu opties voor zowel behandeling in het aquarium als voor externe dompelbadbehandeling, die beide het platwormprobleem lijken op te lossen.

Externe bad-behandeling
Er zijn nu een aantal producten beschikbaar om de koralen te ontdoen van een verscheidenheid aan ongedierte, waaronder acoelomorpha platwormen en ‘rode insecten’. Deze worden meestal aangebracht door het koraal een snel bad te geven dat de ongewenste parasieten doodt of verdooft, maar het koraal niet beschadigt. Onder de momenteel populaire en naar verluidt effectieve dips zijn (alfabetisch): Coral Rx van Blue Ocean, Flatworm eXit van Salifert, Koral MD Pro van Brightwell, Reef Dip van SeaChem, Revive Coral Cleaner van Two Little Fishies en The Dip van Fauna Marin. Bij het gebruik van een dergelijk product wordt de gebruiker sterk aangeraden de instructies van de fabrikant op te volgen om te voorkomen dat de koralen worden gestrest of gedood.

   Convolutriloba longifissura Foto: WoRMS photogalery

Er bestaat ook een product van Yan Li met als actief bestanddeel pyrethroïde, dat in veel plantaardige pesticiden zit. Hiermee worden geen koralen aangetast. Hij gebruikt één druppel van een 4,5 procent beta-cyfluthrin-olie-emulsie in één liter zeewater, roert het mengsel en dompelt het geïnfecteerde koraal tien minuten onder. Het moet tijdens de behandeling krachtig worden bewogen (of doorgespoeld met behulp van een kleine stromingspomp), omdat deze platwormen gemakkelijk loskomen van de gastheer en wegzwemmen. Vervolgens spoelt hij het koraal verschillende keren af in vers zeewater en druppelt de gelachtige bèta-cyfluthrin-olie-emulsie rechtstreeks op zichtbare platwormeieren en laat deze inwerken. Hij zegt dat de behandeling meerdere keren moet worden herhaald met tussenpozen van zeven dagen.

   Waminoa sp. op een Plerogyra sinuosa koraal. Acoelomorpha platwormen planten zich niet alleen vegetatief voort, maar ook seksueel via eieren. De soort Convolutriloba longifissura, is een van de soorten die tot snelle vermenigvuldiging kunnen over gaan, zowel in het wild als in het aquarium. Foto: Bernard Dupont (F) Panglima, Pulau Mabul, Sabah, Malaysia (Wikipedia)

Na elk bad moet het koraal worden afgespoeld in water uit het aquarium en, idealiter, in quarantaine worden geplaatst voor observatie. Quarantaine werd ooit alleen gebruikt voor nieuw verworven vissen.
Maar veel aquariumliefhebbers zijn zich er nu van bewust dat nieuw ingebrachte koralen problemen en ongedierte kunnen veroorzaken, waaronder platwormen. Een week of twee in een klein aquarium waar de liefhebber het koraal van dichtbij kan bekijken en op eventuele lifters kan letten, is zowel een interessante oefening als een protocol dat een waardevolle verzameling koralen in het aquarium beschermt.

Uitroeiing in het aquarium: De lanthaanbehandeling
Wat is Lanthaan(chloride) en wat doet het?

  
   aangetaste oren Foto's: www.ReefSecrets.org

Het element lanthaan (symbool La, atoomnummer 57) is in 1839 ontdekt door de Zweedse wetenschapper Carl Gustaf Mosander nadat hij een oplossing van ceriumnitraat indampte en het ontstane zout oploste in verdund salpeterzuur. Wat er achterbleef was onzuiver lanthaanoxide. In 1923 is lanthaan voor het eerst in elementaire vorm geïsoleerd. De naam lanthaan is afgeleid van het Griekse λανθάνειν, lanthanein, dat verborgen zijn betekent. Lanthaan is een zacht, buigzaam en makkelijk vervormbaar metaal. Ook in zeewater vinden we lanthaan terug. De gemiddelde waarde bedraagt 0,003 µg/L bij een saliniteit van 35 promille. Het is een zeer reactief element en vormt zeer gemakkelijk verbindingen met koolstof, stikstof, boor, selenium, silicium, fosfor, zwavel en halogenen. Het reageert met water, en bij blootstelling aan de lucht oxideert het snel.

Na mijn hierboven beschreven artikel over het effect op planaria met de fosfaat reduceerder Elimi-Phos Rapid van Tropic Marin bleek dat lanthaanchloride de oorzaak was van het afsterven van de platwormen. Lanthaanchloride werd gebruikt voor fosfaatreductie in de zwembadindustrie. Bovendien gebruikte Joe Yaiullo, directeur van het Long Island Aquarium (voorheen Atlantis Marine World), lanthaan om de fosfaatconcentratie in zijn met steenkoralen gevulde rif aquarium van 76.000 liter te verlagen.

Platwormen van de genera Waminoa en Convolutriloba verdwijnen volledig bij de door de fabrikant aanbevolen dosering van 1,0 ml/100 liter aquariumwater. Op basis van waarnemingen tot nu toe is schade aan vissen of koralen onwaarschijnlijk, mits de behandeling wordt uitgevoerd zoals voorgeschreven. Je kunt deze behandeling ook regelmatig herhalen om de fosfaatconcentratie te verlagen. De zekerste manier om de lanthaanchloride te doseren in het aquarium, is door het toe te voegen aan de opvangbak of filterkamer voordat het water door een mechanisch filter en/of eiwitafschuimer stroomt, zo niet zullen neergeslagen witte vlokken (percipitaat) zich overal in het aquarium nestelen.
Ook de Acropora etende platwormen kunnen op deze manier bestreden worden.

Je moet er wel voor zorgen dat je na de behandeling veel actieve kool gebruikt en/of het water ververst, want de stervende platwormen zullen giftige stoffen afgeven. Indien mogelijk kun je de losgekomen platwormen met een schepnet manueel opvangen. Zorg er ook voor dat je de fosfaatconcentratie niet te veel of te snel verlaagt. Desnoods kun je enkele dagen voor de behandeling het fosfaatgehalte langzaam opvoeren. Intussen werd ontdekt dat het lanthaanchloride lijkt te knoeien met de ionenkanalen van de platwormen, maar verder onderzoek is op dit moment volop aan de gang.

In het CORAL Magazine, november/december 2020 kun je op pagina 62 een gedetailleerd protocol vinden voor het gebruik van lanthaanchloride ter bestrijding van platwormen.

Ik wil je nog graag even waarschuwen: Jouw koralen zullen zeker niet afsterven door deze bestrijdingsmethode, maar het gif dat de platwormen uitstoten terwijl ze sterven mag je niet onderschatten. Vooral de doktersvissen zijn hier erg gevoelig voor. Zij en ook andere vissen zullen gretig de stervende platwormen opeten terwijl ze het koraal hebben losgelaten en vrij in het aquarium terecht komen. Lees zeker mijn artikel “Planariabestrijding met Concurat-L” verschenen in het ReefSecrets magazine in december 2007. De link naar dit artikel kun je hieronder bij de bronnen op internet vinden. Een gewaarschuwde man/vrouw is er twee waard!

Er werd ook onderzoek gedaan door Dr. Wayne Briner aan de Ashford University (San
Diego) naar het gebruik van lanthaanchloride ter bestrijding van de zoetwater platwormen Girardia dorotocephala doch dit behoort niet tot de opzet van dit artikel.

Bronnen:

Literatuur:
- Knop Daniel: The Lanthanum Solution, Combatting flatworms: A look at ways to fight back-and perhaps the ultimate weapon, Coral Magazine nov-dec 2020 – ISSN 1556-5769
- Briner, Wayne. (2018). The Toxic Effect of Lanthanum on Planaria Is Mediated by a Variety of Ion Channels. Toxics 6, no. 2: 33. doi: 10.3390/toxics6020033.
- Brockmann, Dieter. (2017). Phosphatentfernung durch Lanthan, ein Erfahrungsbericht. KORALLE 105, 18 (3): 64–69.
- Knop, Daniel. (2009). Phosphat ade, oder: Lanthan in der korallenriffaquaristik. KORALLE 57, 10 (3): 58–65.
- Li, Y. (2019). Ein neuer Plattwurm, der Acropora frisst. Lynford, Andrew H. (2009). Evaluation of Chemical Eradication Methods of Acoels (Acoelomorpha) From Marine Aquaria. Advanced Aquarist, 2009/4.

Internet:
- Leys Germain, Bestrijding van planaria met concurat-L, https://www.reefsecrets.org/magazines/dec2007/reefsecrets%20-%202007-2%20december.pdf
- Leys Germain, Een onschadelijk middel om planaria te bestrijden, https://www.reefsecrets.org/magazines/okt2017/reefsecrets%20-%202017-4%20oktprintversie.pdf
- Tom Verhoeven: Lanthaanchloride, www.reefsecrets.org ReefSecrets Magazine 4-2018.
- www.coralmagazine.com/lanthanum2009