Portaalsite voor de échte zeeaquariaan

In de jaren 90 heb ik eens een artikel geschreven in de maandbladen “Het Zeeaquarium “en “Het Aquarium “ over een bacterie die voor sommige aquarianen problemen kan opleveren. De betreffende bacterie heeft de naam: Mycobacterium marinus, ook wel het aquariumgranuloom genoemd.
Omdat er zich gelukkig weinig slachtoffers melden lijkt dit probleem in de vergetelheid te zijn geraakt, maar omdat er nu weer een geval bekend is, is het misschien weer eens tijd om dit onderwerp opnieuw onder de aandacht te brengen.
Voor die mensen die niet bekend zijn met dit fenomeen doe ik het volgende verslag. Voor een uitgebreide uitleg over de herkenbaarheid en de behandeling van dit granuloom verwijs ik naar de onder dit artikel vermelde websites.
Wanneer iemand een wondje aan zijn hand of arm heeft en daarmee in aanraking komt met aquariumwater, het maakt niet uit of dat zout of zoet water is, dan kan men, wanneer men minder weerstand heeft, besmet raken door een bacterie. Het besmet raken kan overigens ook in o.a. het zwembad of bij het omgaan met (consumptie)vis.
Je kunt je beschermen door handschoenen te dragen die waterbestendig zijn. Bij mijn weten worden ze verkocht in aquariumzaken die ze weer betrekken van een bekende groothandel in aquariumartikelen

Hier volgt een door mij aangevulde/aangepaste kopie van het artikel dat in 1998 in diverse bladen geplaatst werd ,met toestemming van de auteur, plus een aantal verslagen van slachtoffers.

Wat is een aquariumgranuloom?
Een aquariumgranuloom (ook wel zwembadgranuloom genoemd) is een huidafwijking die het gevolg is van een infectie met de bacterie Mycobacterium marinum. De bacterie komt heel algemeen voor in lauw tot warm water, zowel in zoet water als in de zee. Aanvankelijk werd de aandoening vooral bij zwemmers gezien, tegenwoordig zijn het met name aquarium liefhebbers die met deze ontstekingen bij de dermatoloog gezien worden.

Hoe ziet het aquariumgranuloom eruit?
Een aquariumgranuloom is een rode, verdikte huidreactie die aanvankelijk kan lijken op een steenpuist die niet wil doorbreken. Het kan gaan om een enkele afwijking, maar soms zijn er in hetzelfde huidgebied meer plekken aanwezig. Omdat de infectie vaak wordt opgelopen bij het schoonmaken van een aquarium komen de huidafwijkingen vooral aan de armen voor.
Meestal zijn de lymfeklieren in de oksel dan ook iets vergroot.

 
  Mycobacterium marinum of aquariumgranuloom. foto: Wikipedia                                      Gram-positieve-mycobacterium tuberculosis. Dit is de bacterie die tuberculose (TBC) veroorzaakt. Foto Janice Haney Carr, Dr. Ray Butler, USCDCP.

Binnen onze aquariumvereniging hebben leden (waaronder ikzelf) precies hetzelfde probleem ondervonden met identieke wonden. De bacterie kan dus nog steeds toeslaan. Ik wil niemand bang maken, maar we moeten ook geen struisvogelpolitiek toepassen. Dit is een realiteit en een gewaarschuwd mens telt voor twee.
Ik begin met drie verslagen van slachtoffers.

Verslag Agnus Ouwendijk
Besmettingsgevaar van het Aquariumgranuloom
Tekst en foto: Agnes Ouwendijk

Begin december 1996 kreeg ik op de hand een zweer die na een maand ging etteren.
De huisarts dacht dat het een abces was.
Na twee maanden was hij nog dikker, deed zeer en etterde.
Een andere huisarts dacht dat het een cyste was en stuurde me ook naar huis met mijn wond.
Een halve maand later kreeg ik er meerdere, aan de pols, onder de bovenarm en op de hand, in totaal zeven stuks. De zweer op de pols werd 3 x 3 cm dik en heeft wel drie maanden geëtterd.
Dus na 2 1/2 maand schrok de dokter en verwees mij naar de huidarts. Deze jonge huidarts had dit verschijnsel al eens eerder bij een andere mevrouw gezien en liet mij de keer daarop in een boek een foto van een zieke vis zien en vroeg mij of ik een aquarium had.
De besmetting zat al in de lymfeklieren en ze konden die niet wegsnijden.
Een kweek duurde acht weken. De longarts schreef mij alvast medicijnen voor.

Want deze had zich met iemand in Groningen in verbinding gesteld die er ervaring mee had.
Ik moest tweemaal daags een tablet “Cotrimoxazol Wellcome 960 mg “ innemen en tweemaal daags een tablet “Doxy-cycline 100 dispers “ en een goede vitamine B.
Dit heeft acht maanden geduurd en de etterende wonden moest ik elke dag afdekken met “ Betadinezalfgaasjes “ en verband enz., vanwege de hygiëne. Dit omdat de wonden wel degelijk besmettelijk waren.
Deze aquariumbacterie heet Mycobacterium marinum oftewel “aquariumgranuloom “.
Deze bacterie kan in een aquarium voorkomen als daarin zieke vissen zitten, of als je de vissen te veel voert en het water daardoor vervuilt. Ook in de pomp kan ze voorkomen, dus oppassen als men een pomp moet aanzuigen. Dit geldt ook voor de pomp van een vijver.
Deze bacterie kan men ook aan de voet oplopen, ook in Europa, als men een wondje heeft. Aldus een medische rubriek van de Privé.

Verslag J. Spaan
Ikzelf heb eerst bijna twee maanden bij de huisarts gelopen, die bloedvergiftiging constateerde. Diverse penicillinekuren gehad. Inmiddels had ik vier etterende wonden op mijn hand. Toen ik er ook nog koorts bij kreeg heeft de huisarts mij doorverwezen naar de dermatoloog.
Ik heb echt alle geluk van de wereld gehad, zoals verder uit dit artikel zal blijken, want de dermatoloog stelde onmiddellijk de diagnose aquariumgranuloom.
Ik kreeg tweemaal daags Minocycline tabletten voorgeschreven en moest de wonden (inmiddels 7 stuks) tweemaal daags insmeren met een zalf. Dit moest zeer voorzichtig gebeuren daar de schadelijke stoffen besmettelijk waren.
Ter controle en bevestiging van de diagnose werd een biopsie naar het lab gestuurd. Na ruim één jaar was het laatste abces genezen.
Uit diverse literatuurstudies blijkt dat het zeer uitzonderlijk was dat mijn dermatoloog zo snel de juiste diagnose stelde. Bij alle onderzoeken bleek dat de patiënt van dokter naar dokter, van specialist naar specialist werd verwezen, zonder dat de juiste diagnose werd vastgesteld. Het gevolg was dat de meeste patiënten de verkeerde medicatie kregen toegediend en dat het aquariumgranuloom zich verder in het lichaam verspreidde, met alle gevolgen van dien.

  Fragment uit het aquarium van de auteur in het jaar 2000

Verslag J. van Lierop
Vanaf het begin van het jaar dienden zich problemen aan met mijn rechterhand:
Pijnlijke, gezwollen, kromtrekkende en steeds moeilijker te bewegen vingers. Alles wees op reuma. Na ca. een half jaar ontstonden nog meer problemen: ziekte, koorts, gewichtsverlies, gebruik van rechterhand uitgeschakeld, vergrote lymfeklieren die uiteindelijk opensprongen. Een spoedoperatie was hierna nodig. Meerdere artsen/specialisten hebben zich beziggehouden met het vaststellen van de oorzaak van de infectie. Behandeling met medicijnen, injecties met corticosteroïden, het antibioticum Minocycline, had geen effect. Weefsel en spieren zijn nu deels weggevreten.
Uiteindelijke diagnose: aquariumgranuloom met tuberculose.(geen open tbc met besmettingsgevaar).
Er volgt nu een intensieve behandeling met chemotherapie waarbij ernstige bijwerkingen kunnen voorkomen, zoals: aantasting van lever en nieren, verminderde gezichtsscherpte en gezichtsveld/ verstoord kleuren zien.
De toegepaste antibiotica: Ethambutol (Myambutol) en Claritromycine (Klacid)
Medisch gezien zijn er verschillende vormen van de aquariumgranuloom-aandoening te onderscheiden. We gaan daar verder niet op in omdat dit buiten het bestek van dit artikel valt. Mijn behandeling gaat minimaal een half jaar duren en kan uitlopen tot een jaar. Daarna zal een nieuwe operatie nodig zijn om het functieverlies van de hand - voor zover mogelijk - teniet te doen. De hier beschreven variant komt zelden voor. Ik ga er uitgebreid op in niet om te shockeren, maar om te informeren. Ga niet lichtvaardig om met onderhoudsklussen aan/in het aquarium. En denk niet het zal mij niet overkomen want ik beoefen al jaren zonder problemen deze hobby.

  Fragment uit het aquarium van de auteur in het jaar 2016

Nog een (door mij aangepast) artikel.
Gezondheidsrisico’s bij het houden van een zeeaquarium
Zijn ze te voorkomen?
door Jan van Lierop en Jacques Spaan
De auteurs van dit artikel J. Spaan en J. van Lierop hebben een gedegen literatuur studie uitgevoerd en zich bij diverse bronnen georiënteerd om een zo compleet mogelijk artikel te schrijven.
In dit artikel over het aquariumgranuloom/tuberculosis willen zij hun ervaringen mededelen en medehobbyisten waarschuwen voor de infectierisico’s bij het verzorgen van het zeeaquarium. Bovendien geven zij een aantal voorzorgsmaatregelen om deze risico’s te voorkomen/te beperken.
Het grootste gevaar vormt de groep: mycobacterium marinus, ook wel het aquariumgranuloom genoemd.

Granuloom
Een aquariumgranuloom (ook wel zwembadgranuloom genoemd) is een huidafwijking die het gevolg is van een infectie met de bacterie mycobacterium marinum. De bacterie komt heel algemeen voor in lauw tot warm water, zowel in zoet water als in de zee. Aanvankelijk werd de aandoening vooral bij zwemmers gezien, tegenwoordig zijn het met name aquarium liefhebbers die met deze ontstekingen bij de dermatoloog gezien worden.

Als de bacterie via een klein wondje in de bloedbaan is binnengedrongen, vormt zich na een aantal weken een rode zwelling op de vinger of hand. Vervolgens ontstaat er na enige tijd een pijnlijke paarse bult, ook wel nodi genoemd lijkend op een steenpuist. Een aantal weken later gaat de bult verweken en wordt hij vervolgens van binnenuit, richting huidoppervlak, geperforeerd. Er valt nu een groot gat in het midden van de bult, waar vervolgens pus uitkomt. De lymfeklieren maken namelijk natuurlijke barrières aan, ook wel lymfeknopen genoemd, om te voorkomen dat schadelijke stoffen verder het lichaam in worden getransporteerd. De schadelijke stoffen moeten toch weg en zoeken daarom een uitweg via de bult naar boven. Als de lymfeklieren het niet meer aankunnen verspreiden die stoffen zich via de bloedbaan naar andere plaatsen in het lichaam. Het kan gaan om een enkele afwijking, maar soms zijn er in hetzelfde huidgebied meer plekken aanwezig. Omdat de infectie vaak wordt opgelopen bij het schoonmaken van een aquarium komen de huidafwijkingen vooral aan de armen voor. Meestal zijn de lymfeklieren in de oksel ook iets vergroot

Algemeen
Opmerkelijk is de overstelpende informatie op Internet (Nederland, Engeland, Amerika, Duitsland) over deze en gelijksoortige aandoeningen, veroorzaakt door aquariumbacteriën. Het aquariumgranuloom (AG) blijkt worldwide voor te komen. Er zijn zelfs epidemieën met tientallen tot honderden patiënten waargenomen. Er zijn overeenkomsten in symptomen, in gevolgen en behandelwijze. Meestal loopt het goed af. De behandeling met antibiotica is tijdrovend. Lang niet altijd is sprake van tbc. Een aantal species uit de groep mycobacterium kunnen voor de mens wel pathogeen zijn en onder andere huidafwijkingen veroorzaken. Hoewel er in vele minder recente publicaties op wordt gewezen dat lymfevaten en -klieren zelden bij het ontstekingsproces worden betrokken, blijkt dit toch slechts ten dele juist te zijn. In latere publicaties wordt hiervan wel melding gemaakt. Als het weerstandsvermogen, immuunsysteem, tekortschiet zijn complicaties en risico’s groter terwijl de behandeling moeilijker en langduriger is, De betreffende bacterie: mycobacterium marinus kan zich agressief gedragen en forse, blijvende, schade veroorzaken. Overigens, tbc is nou niet het eerste waar je aan denkt. De veronderstelling dat tbc nauwelijks meer voorkomt in Nederland of zich beperkt tot de longen is onjuist. De diagnose AG is moeilijk vast te stellen en blijkt in eerste instantie vaak niet correct. Zelfs het kweken van huidmateriaal (biopten) geeft niet altijd uitsluitsel. Het is bekend dat AG vooral huid-, long- en cornea (oog) infecties kan veroorzaken. De huidafwijkingen, in de vorm van abcessen, ontstaan meestal in aansluiting op verwondingen. Het is schrikbarend te moeten constateren dat de meeste artsen niet op de hoogte zijn van het bestaan van het AG.

Protopalythoa

Geheel andere vormen van infecties door aquariumbacteriën zijn omschreven in het Zeeaquarium van januari/februari 2006, ‘Ziek worden door zeewater”, en in het Cerianthus maandblad van april 2005 “Giftige korstanemonen (buttons)”. Ook zijn enkele leden van onze vereniging het slachtoffer geworden. De veroorzaker is het koraal Protopalythoa. Het gif van dit koraal heet palytoxine en is zelfs sterker dan dat van de koningscobra! De wijze waarop het gif wordt overgebracht (via de luchtwegen) komt overeen met die van de Legionella bacterie. Wees voorzichtig met deze korstanemonen. Zeker bij het hardhandig schoonmaken, afborstelen, verwijderen van stenen met palythoa uit het aquarium. De ingeademde aerosolen zijn zeer gevaarlijk.

Noot van de redactie: Ook op de website www.reefsecrets.org kun je 4 artikels vinden over dit onderwerp als je de zoekfunctie gebruikt met “Palythoa”. Palythoa is een genus onder de orde van de Zoantharia en bevat zo maar eventjes 94 soorten.

Voorzorg
De simpelste en meest effectieve manier om een aquariumgranuloom te voorkomen is zo min mogelijk met je handen in het zeeaquarium te komen. Te veel aquarianen rommelen te veel in hun bak, zoals: het regelmatig verplaatsen van levend steen, koralen en dergelijke.

Voorzorgsmaatregelen en hulpmiddelen om risico’s te reduceren:
- Vermijd contact met zeewater bij wondjes aan hand of arm
- Trek schouderlange handschoenen aan bij het werken in de bak.
- Voorkom afschuiven door klittenband om de bovenarm te bevestigen. Trek over de lange handschoen een huishoudhandschoen ter voorkoming van lekkages.
- Was handen grondig na de klus, liefst met bacteriële zeep.
- Gebruik speciaal gereedschap met afstandsbediening (grijpers) als hulpmiddel.
- Gebruik voor het schoonmaken van ruiten een magneetcleaner.
- Zorg voor goede aquariumcondities (good aquarium practice).
- Houd vissen gezond, zorg voor een schone bak, verwijder detritus, ververs regelmatig water enz..
- Denk om uw veiligheid, ga bewust(er) met risico’s om!
- Op het zeewaterforum stond de volgende uitspraak: “Handschoenen is voor Mietjes”.Dit is bagatelliseren van het probleem en domweg negeren van de risico’s. Gelukkig waren er ook verstandige forumleden, die wel de nodige voorzorgsmaatregelen namen.
- Het gevaar schuilt vooral in het doen van klusjes tussendoor, stenen rechtzetten,
- watten uitspoelen/vervangen, voeren, afschuimer schoonmaken, want dan wordt de handschoen vergeten.
Mocht het toch fout gaan:
- Ga meteen naar de huisarts, laat je doorverwijzen naar de dermatoloog of plastisch chirurg.
- Meld dat je een zeeaquarium hebt.
- Verstrek schriftelijke informatie over deze infectie met behulp van artikelen van zeeaquarium verenigingen.
- Informeer uw aquariumvereniging.

  Dit kan je beter niet op deze manier doen.  Je kunt beter niet met je handen of armen in het water komen. Gebruik om algen te verwijderen b.v. een goede algenmagneet, zie foto hier onder

Wat u wellicht nog niet wist:
- De AG-bacterie komt ook in zoetwater, vijvers, zwembaden, in zee en bij dieren voor, en verder in rivieren, meren, moerassen, havens en mijnwater. Bacteriën heeft men aangetroffen in zoet- en zoutwater, vissen, slakken, kikkers, schildpadden, watervlooien en tubifex. Er zijn ook gevallen beschreven waarbij is aangenomen dat de patiënt géén contact had met water, en waarbij de aandoening optrad na verwonding (door een mes, rozendoornen, machines en werktuigen).
- Enkele door een dolfijn gebeten zwemmers zijn besmet geraakt.
- Tbc komt nog altijd voor in Nederland
- Hoge temperaturen van 30 tot 32 graden Celsius in het aquarium zijn bevorderlijk voor de ontwikkeling van bacteriën (en we hadden een hete zomer dit jaar).
- Andere benamingen voor het AG zijn; swimmingpoolgranula, fishtank granuloma, surfers nodules, fishhandlers nodules.
- Naar verluidt zou de levensduur van dit soort bacteriën in een aquarium beperkt zijn van 1 tot 3 jaar.
- Het schijnt - althans volgens door ons geraadpleegde literatuur - dat een AG infectie spontaan kan verdwijnen. Dit is fijn als het waar is. Minder fijn is dat de infectie weer terug kan komen.
- Er is weinig bekend over de lange termijn effecten na een AG-aandoening.
- Een marine-infectie kan niet worden overgebracht van mens op mens. De auteurs van dit artikel denken hierover wat genuanceerder. Ik ben van mening dat bij elke infectie - vooral bij wondbehandeling - de hygiëne in acht moet worden genomen.
- Er is geen bewijs dat dit soort lichamelijke infecties kunnen worden veroorzaakt door het drinken (b.v. bij afzuigen) van aquariumwater (toch al niet lekker).
- Het gebruik van Ozon in het aquarium is misschien een middel om de AG bacterie te bestrijden.
- Uit onderzoek op de Universiteit van Chicago bleek, dat van de 193 geconstateerde AG-infecties, er 49% van de infecties opgelopen was in het aquarium.

Tenslotte
We hebben in dit artikel onze bevindingen zorgvuldig en zonder te overdrijven weergegeven, conform de feiten. Doe er uw voordeel mee. Wij beoefenen deze fascinerende zeeaquariumhobby al zo’n 25-30 jaar met veel plezier. Wij hopen met onze bijdrage te bereiken dat u dat in de toekomst ook kunt blijven doen.

Geraadpleegde literatuur/referenties:
J. Spaan: ‘Aquariumgranuloom’, maandblad Cerianthus, december 2002
NBBZ: ‘Ziek worden van zeewater’, Zeeaquarium, januari/februari 2006
Heeft u dit gelezen? Vertel het verder en zorg ervoor dat deze aandoening bekend wordt. Hoe eerder een juiste diagnose kan worden gesteld hoe beter de behandeling omdat er sneller mee begonnen kan worden.
Tot zover het artikel van J. Spaan en wijlen J. van Lierop van ruim vijftien jaar geleden.

Gelukkig is er door ervaring met deze besmetting meer bekend geworden over o.a. de behandelwijze. Het blijft een feit dat deze besmetting nog steeds kan voorkomen en o.a. de aquariaan hier wel degelijk rekening mee moet houden.
Wanneer u mijn verwijzing naar de onder het artikel vermelde websites opvolgt kunt u meer gedetailleerde en actuele info lezen.

Aanvullende bronnen:
Sanne L.C. Wijtvliet. Dermatoloog, MC Zuiderzee, Lelystad.
Dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, AMC, Amsterdam.
Websites:
www.zeeaquarium.me/
http://www.zeeaquarium-jh-van-ommen.nl/Aquariumgranuloom%20(bacterie).htm
https://www.huidinfo.nl/a/aquariumgranuloom
https://www.huidziekten.nl/zakboek/dermatosen/mtxt/MycobacteriumMarinum.htm
Het artikel van J. Spaan en wijlen J. van Lierop heb ik als basis gebruikt om dit artikel te kunnen schrijven Ik heb aanvullingen en aanpassingen toegepast in mijn artikel naar aanleiding van de laatste ontwikkelingen. Ook heb ik nieuwe bronnen toegevoegd en afbeeldingen die ik van het Internet (www.huidziekten.nl) en via Google afbeeldingen heb gedownload.