Portaalsite voor de échte zeeaquariaan

Het ‘Van Ommen Filtersysteem’ (VOF), een oud en goedkoop filtersysteem

Tekst: Jacques van Ommen - Foto's: Jack Eberson, Cerianthus

Een paar maanden geleden konden we genieten en leren van een educatieve presentatie over een nieuw filtersysteem: het Dymico-systeem.
Naast het Biosysteem, de Balling-methode, DSR-methode, Triton-methode, enz., is er dus nu nog een methode van filteren, het Dymico-systeem. De wetenschap staat ook op aquariumgebied niet stil. Laten we onze innovatieve
hobbyisten koesteren maar ook de handel die het voor ons mogelijk maakt nieuwe producten aan te schaffen. Helaas is dit nieuwe filtersysteem, hoe goed het ook werkt, niet voor een ieder van ons weggelegd. De prijs van de goedkoopste uitvoering is altijd nog ruim 2000 euro; er zijn mensen die een lager uurloon hebben.

Omdat ik ook tot die categorie behoor en omdat dit systeem volgens mijn kennis tot de duurste filtersystemen behoort ga ik het met u hebben over het goedkoopste systeem dat bijna hetzelfde goede resultaat kan geven mits men er goed mee omgaat en bereid is zelf wat metingen en handelingen te doen in plaats van dat, zoals bij het Dymico-systeem, over te laten aan de apparatuur. Het moet duidelijk zijn dat ik niet het ene systeem wil afkraken om het andere te bejubelen. Alles heeft zijn voor- en nadelen. Het is aan u om de afweging te maken. Naar aanleiding van deze Dymico-presentatie ontving ik, via mijn website een vraag van een aquariaan die volgens zijn zeggen gek werd van al die methodes en scheikundige duidingen. Zijn vraag was: “Kan een leek die graag een eenvoudig maar toch mooi zeeaquarium wil verzorgen, dit nog wel doen zonder academische graad en zonder heel veel geld uit te geven?” Antwoord: “Ja maar…”

Hier volgt een verslag van het ontstaan van het goedkope alternatieve filtersysteem dat mijns inziens ook door niet-academici en miljonairs kan worden gebouwd en onderhouden.

In begin jaren tachtig gaf ik een lezing bij een aquariumvereniging over o.a. het onderwerp filteren. We werkten in die tijd nog met het zg. droognat biosysteen waar Hans Nooijen de uitvinder/promotor van was. Dit systeem werkte prima en we gebruikten het bijna allemaal. Maar dit systeem had enkele nadelen. Deze nadelen kwamen ook steeds ter sprake als ik dit onderwerp aansneed.
Het systeem maakt een klaterend geluid dat sommige huisvrouwen irriterend vinden. Er verdampt ook veel water wat aangevuld moet worden en vochtige plekken onder het aquarium veroorzaakt, met als gevolg schimmels. Ook neemt het systeem nogal veel ruimte in beslag en is het een tamelijk duur systeem. Het is eigenlijk een aquarium onder het aquarium.

Na afloop van mijn lezing werd ik aangesproken door een persoon die graag even een drankje met me wilde drinken en onder het genot van dat drankje wat vragen wilde stellen en zelfs een voorstel wilde doen. Deze heer bleek een bedrijf te hebben dat aquaria fabriceerde en verkocht aan de handel. Hij was ook bekend met de nadelen van het droognatsysteem en zou graag hier een (commerciële) oplossing voor willen vinden. Ik had tijdens mijn lezing al verteld dat ik in een van mijn aquaria een glazen ruit had gelijmd op 10 cm afstand van de achterruit zodat er een ruimte in het aquarium ontstond die ik kon gebruiken als filtersysteem in plaats van het systeem dat onder het aquarium werd geplaatst. Hij zag daar wel toekomst in en na wat gedronken en gebabbeld te hebben volgde de afspraak om naar de fabriek te komen en samen met hem plannen zou gaan maken om het open droognatsysteem te vervangen door iets wat op mijn systeem leek. 
Dat was voor de handel interessant omdat de kosten met zo’n 50% verlaagd konden worden en de nadelen zouden verdwijnen. Aldus deze aquariumfabrikant.

Om een lang verhaal kort te maken ik kreeg een ruimte in de fabriekshal tot mijn beschikking en mocht filterbouwopdrachten geven.

Ik ben toen samen met twee studenten ( van de universiteit Wageningen), direct begonnen diverse metingen te verrichten. We maakten er een leuk educatief project van. Ook deden we onderzoek naar welk substraat geschikt was (afmeting,
vorm en substantie) en naar de optimale hoogte van de substraatlaag. Dit alles om de bacteriën optimaal te kunnen laten groeien en werken. De metingen werden op professionele wijze door de studenten uitgevoerd op de universiteit. Na een half jaar hadden we een systeem ontwikkeld dat aan de achterkant of zijkanten in het aquarium kon worden gebouwd.
Een droognat filtersysteem dat praktisch geen verdamping en/of geluid veroorzaakte. Voor de handel was het een prima idee, de kosten waren ruim 50% lager dan de combinatie van het oude droognatsysteem dat uit twee bakken bestond. De metingen hadden aangetoond dat nitraat en nitriet werden afgebroken tot niet meetbare waarden. Je moet wel, vooral in de opstartperiode, zelf regelmatig metingen doen maar dat was dan ook het enige. Het was een ladensysteem
geworden dat eenvoudig uit het aquarium kon worden gehaald indien nodig.

Helaas, mijn opdrachtgever kreeg een voor hem interessante aanbieding om in het buitenland te gaan werken en de verkoop van ons product heeft slechts enkele maanden kunnen plaatsvinden. Er zijn wel bedrijven geweest die het systeem overnamen en verkochten. In die tijd kwam de eiwitafschuimer op de markt en het biofilter werd naar de tweede plaats verdrongen en was bijna zelfs verdwenen. Ons product mag ik misschien als een voorloper van het huidige Dymico-systeem zien. Koraalzand als substraat waardoor een lichte kalkafgifte word gerealiseerd, aerobe bacteriën werkend in de bovenlaag en anaerobe bacteriën in de onderliggende lagen met ten slotte een klein compartiment om het gefilterde water van zuurstof te voorzien alvorens het in het aquarium wordt teruggepompt. Een eenvoudig gesloten systeem. De kosten zijn een paar glasplaatjes, een opvoerpompje en een klein luchtpompje. Geen dure meetapparatuur die regelmatig geijkt moet worden en waarvan de dure diodes regelmatig vervangen moeten worden.

Via een slang of pijp in het biofilter wordt het water door een pomp naat het wieren / algenfilter getransporteerd. Dit filtercompartiment kan uit meerdere compartimenten bestaan. In plaats van een filtercompartiment in de showbak te maken kan men ook een filterpot onder of in een andere ruimte plaatsen. Het water wordt vanuit deze filterpot opgepomt naar de wieren/algenfilter.

Weer even later tijdens een andere lezing die onder andere over dit nieuwe filtersysteem ging, werd ik weer aangesproken door een werknemer van de beroemde Duitse glasfabrikant Schott AG. Deze man, die ook een fervent  zeeaquariumliefhebber was, wilde mij spreken over een product dat de firma Schott fabriceerde om gas te filteren. Dat product zou misschien ook wel interessant kunnen zijn binnen de aquariumcultuur.

Het bleek om een glazen pijpje te gaan dat te vergelijken is met een keramiekpijpje wat in die tijd veel werd gebruikt in het aquariumfilter. Het keramiek pijpje had twee oppervlakken, het glazen buisje een veelvoud hiervan. In de loop van het gesprek werd ik steeds enthousiaster over het gebruik van dat product. Deze glazen pijpjes hadden door hun poreusheid een ongelooflijk groot oppervlak dat uitermate geschikt was om bacteriën op te huisvesten. De poriën hadden de juiste afmetingen om ook de anaerobe bacteriën een plaats te geven. Het principe was als volgt: op de buitenste laag van het glazen pijpje konden de aerobe bacteriën groeien en meer naar binnen, daar waar de zuurstofconcentratie te laag werd voor de aerobe bacteriën, konden de anaerobe bacteriën hun werk doen.

In Duitsland had een mede-aquariaan al in opdracht van de firma Scott proeven gedaan en ik kreeg inzage in de resultaten. Die waren niet mis. Ik had in het verleden met mijn twee studenten proeven gedaan met goudvissen en schildpadden (als grote vervuilers) om filtersystemen te testen en deze mede-aquariaan bleek praktisch hetzelfde in Duitsland gedaan te hebben met die glazen buisjes als substraat.

Het voordeel van dit glazen buisje was duidelijk. Er was maar een fractie van mijn filterruimte nodig om met die pijpjes hetzelfde resultaat te bereiken. De doorstroming kon beter geregeld worden en verstopping en/of kanaalvorming in het systeem werd praktisch geëlimineerd (mits men een laagje filterwatten gebruikt). Er waren natuurlijk ook een paar nadelen aan verbonden. Ik gebruikte koraalzand en dat had het voordeel dat het kalk en andere wellicht interessante stoffen afgaf en dat deed glas als neutraal product natuurlijk niet. Ook was het geen goedkoop product.  Maar omdat je met slechts een kleine hoeveelheid substraat kon volstaan, maakte dat eigenlijk niet veel uit. Ik werd gevraagd voor dit product
vertegenwoordiger te worden in Nederland. De oudere garde onder u kent mij wel vanuit die periode toen ik op beurzen stond en bij aquariumverenigingen lezingen gaf over Siporax.
Hiermee werd er een nieuw filtersysteem geboren. Ik noem het voor het gemak, maar met een knipoog, het zogenaamde ‘Van Ommen filtersysteem’, afgekort het VOF-systeem. Voor dit systeem wil ik, als alternatief voor al die andere filtersystemen, aandacht vragen. Het Van Ommen filtersysteem bestaat uit een eenvoudige (grote) filterpot zoals die bijvoorbeeld wordt gebruikt door Eheim, of een afsluitbaar vat, met als filtersubstraat koraalzand in combinatie met die poreuze glazen buisjes.

 
Het voordeel van een losse filterpot is het feit dat je de grootte makkelijker kan aanpssen aan jouw aquarium. Een grotere pot is eenvoudiger te maken dan een grotere ruimte in het aquarium.

Dit weer in combinatie met het door mij al eerder besproken wieren/algenfilter. Ook gebruik ik een 10 cm dikke zandlaag op de bodem van het aquarium die ook als filtermedium gezien mag worden. U kunt natuurlijk ook een binnenfilter realiseren via een gelijmde glazen ruit in het aquarium zoals hiervoor besproken. Dit ‘Van Ommen filtersysteem’ gebruik ik al ruim dertig jaar in tientallen aquaria met prima resultaat. Het substraat is gehuisvest zowel in potten, pvc pijpen
en binnenfilters. Het garandeert een niet noemenswaardige hoeveelheid nitraat en fosfaat en dat tegen een te verwaarlozen bedrag aan euro’s. Het Van Ommen filtersysteem vergt wel wat meer onderhoud.

Er moeten regelmatig wieren/algen geoogst worden en vooral in de beginperiode moeten metingen worden gedaan om het filter af te stemmen op de hoeveelheid geproduceerd nitraat en fosfaat, zodat dit afdoende kan worden omgezet. Dit
is zeer belangrijk! De capaciteit van het filter moet dus afgestemd zijn op de aquariumbewoners. Functioneert het systeem naar wens dan reguleert het zich bijna vanzelf. Ik voer de bacteriën niet bij en zuig praktisch geen vuil af. Ook meet ik nu zelden en doe geen toevoegingen. Ik vertrouw mijn systeem. Steen- en softkoralen groeien uitstekend met dit systeem en wat een prettige bijkomstigheid is, vele sponzen, paars, geel, wit en blauwgrijs groeien ook prima in dit Van Ommen filtersysteem. Ook de Cerianthussen (in mijn bak heb ik er acht) doen het prima. Ik denk dat dit ook te maken heeft met het feit dat ik praktisch geen vuil afzuig (ik heb zo’n vuile bak die niemand wil).

Net als vele aquarianen heb ook ik een te grote bevolking in mijn aquarium en daar moet natuurlijk rekening mee worden gehouden bij de capaciteit van het filtersysteem. Over een te vol aquarium gesproken, ik ken zelfs iemand die het een prestatie vond en niet alleen hijzelf, om in een 130 cm aquarium met een diepte van ik meen, zeventig of tachtig cm, naast diverse lagere dieren een dertigtal vissen, waaronder grote keizers en dokters te laten creperen. Een aquarium te
vergelijken met een goudvissenkom. In de goudvissenkom kunnen de vissen slechts rondjes zwemmen en die vissen in dat aquarium konden ook niet meer dan dat. Een zwemruimte van nog geen tien keer de lengte van de vis vind ik weinig tot niet getuigen van goed aquarium houden. In zo’n vol gepropt systeem zal het Van Ommen filtersysteem wel een wat grotere capaciteit moeten hebben of u moet het combineren met een eiwitafschuimer. Maar dan is het goedkope er van af.

In mijn 200 cm bakken gebruik ik de algen/wierengoot in de lichtkap (zie mijn artikel Algen/wierenfilter op www.zeeaquarium.me) in combinatie met een pvc-buis/vat, filterpot of binnenfilter, gevuld met twee liter Siporax en een laag van twintig tot dertig cm koraalzand. Deze combinatie en hoeveelheid moet wel aangepast worden aan de hoeveelheid dieren. Gebruik wel een laag filterwatten om de Siporax te beschermen tegen teveel vuil. Dichtslibben van de pijpjes moet voorkomen worden. Dit systeem gebruik ik dus al ruim dertig jaar tot volle tevredenheid.

Resumerend. Wanneer u het aquarium niet, of niet teveel, overbevolkt en u heeft geen bezwaar tegen het zelf uitvoeren van enkele metingen tijdens de opstartfase en het oogsten van wieren/algen dan is het Van Ommen filtersysteem een goede goedkope manier om te filteren. U spaart er veel geld mee uit. Verzorgt u  overwegend steenkoralen dan is een kalkreactor of kalk toevoegen natuurlijk ook een onderwerp van aandacht. Ik voeg in mijn aquaria waarin ok steenkoralen (prima) groeien niets toe, ook geen kalk. Wel ververs ik per maand ca. tien cm waterhoogte. En laten we eerlijk wezen, een echte hobbyist moet het toch niet erg vinden met zijn/haar hobby bezig te zijn en moet niet alles over laten aan de apparatuur. Apparatuur zal trouwens ook regelmatig geijkt moeten worden en de voelers moeten ook regelmatig worden vervangen, dus werk blijft er altijd wel. Helaas lijkt het een trend te zijn alles zo compleet mogelijk te kopen. Alles moet vanzelf gaan. Ik vraag me af, is dat echt een aquarium als hobby houden of is dit een kwestie een aquarium hebben? Er is nu eenmaal verschil tussen hebbers en liefhebbers.

Ik wens u een fijne hobby toe met veel plezier en genieten. Wilt u betaalbaar en eenvoudig een zeeaquarium verzorgen en hoeft u niet dat moeilijke houdbare dure koraal in het aquarium te hebben omdat een ander dat wel heeft, kijk dan maar eens op www.zeeaquarium.me onder het hoofdstuk “Alternatief zeeaquarium”. Daar kunt u zien en lezen dat het ook anders kan. Geen sump, geen kalkreactor, geen eiwitafschuimer, geen toevoegingen, het kan echt ook zo. Dan kunt u weer rustig adem halen en genieten zonder hartkloppingen.

Noot van de redactie: Dat het filtersysteem goed werkt bewijzen de foto's hier beneden, genomen van het aquarium van de auteur.