Portaalsite voor de échte zeeaquariaan

In de Zwarte Zee stikte het van de vissen. Maar vervuiling en een vies kwalletje genaamd Mnemiopsis leidyi hebben daar in recordtempo verandering in gebracht. Een lot dat ook andere zeeën beschoren lijkt.

De Zwarte Zee is een speciaal geval. De naam 'zee' nog niet lang waardig bijvoorbeeld, want tot het einde van de laatste ijstijd was het een reusachtig zoetwatermeer. Toen na het Weichselien - van 116.000 tot 11.500 jaar geleden - de zeespiegel weer steeg, kwam er een moment dat de Middellandse Zee en de Zwarte Zee met elkaar werden verbonden. Over hoe dat gebeurde, maken geologen nog altijd ruzie, maar langer dan 10.000 jaar geleden was het niet.

Zoet versus zout water
Mede daardoor is de zee ook qua design een buitenbeetje. Ze ligt ingeklemd tussen Europa en Klein-Azië, en grenst aan Turkije, Bulgarije, Roemenië, Oekraïne, Rusland en Georgië. Het diepste punt is 2.210 meter. De oppervlakte bedraagt 422.000 km². De Zwarte Zee wordt gevoed door vijf grote rivieren: de Donau, de Dnjepr, de Dnjestr, de Don en de Koeban. Zij zorgen voor de enorme hoeveelheid zoet water. Langs de Bosporus komt dan weer erg zout water binnen.

De zee die zichzelf een beetje vergiftigt
Dat verschil zorgt ervoor dat de Zwarte Zee twee gezichten heeft: door het hogere soortelijk gewicht verspreidt het zoute dieptewater uit de Middellandse Zee zich over de gehele bodem van de Zwarte Zee. Van menging met het oppervlaktewater is vrijwel geen sprake. Daarom wordt er ook amper zuurstof toegevoerd aan de diepere lagen. Beneden de 150 meter diepte is de Zwarte Zee een dode zee. Daarboven was het een erg gezonde zee, met veel vissen. Dat versterkte het effect, want dode organische materie uit de bovenlaag zinkt in grote hoeveelheden naar de diepte, waar het door anaerobe bacteriën slechts gedeeltelijk wordt afgebroken. Daar komt waterstofsulfide bij vrij, dat de diepere waterlagen vergiftigt.

Maar, zoals gezegd, in de bovenste laag was er niks mis, wat zorgde voor bijzonder veel vis. De Zwarte Zee stond bekend om z'n enorme scholen ansjovis, tonijn en makreel. Ze vonden eten genoeg in de zeewierwouden die een enorme populatie aan kleinere visjes, krabbetjes en garnaaltjes huisvestten.

Vervuiling
Na de Tweede Wereldoorlog ging het snel bergaf. De landen rond de Zwarte Zee, met de voormalige Sovjetunie op kop, namen het niet zo nauw met vervuiling, waardoor de onderwaterfauna aan recordtempo verdween.

Mnemiopsis leidyi
En vanaf 1982 werden ze daarbij nog een handje geholpen door een Amerikaan: Mnemiopsis leidyi, een soort kwal die via de ballasttanks van een schip een lift kreeg van de Amerikaanse kust tot voorbij de Bosporus.

De doorzichtige medusa leeft van zooplankton en is in het bijzonder verlekkerd op de eitjes van ansjovis. In haar oorspronkelijke habitat wordt de kwal in toom gehouden door andere soorten. Maar in de Zwarte Zee waren die natuurlijke vijanden er niet.

In 1994 hadden de kwallen de ansjovis in de Zwarte Zee quasi uitgemoord. Met de ansjovis stierven dolfijnen, steuren en  monniksrobben uit. In nog geen 20 jaar vertegenwoordigde Mnemiopsis leidyi 90 procent van alle leven in de Zwarte Zee. Op sommige plaatsen werden 400 van de kwallen geteld in een kubieke meter water.

Kaspische Zee
In 1999 werd Mnemiopsis leidyi geïntroduceerd in de Kaspische Zee. Ze vrat er 75 procent van het zooplankton op, wat leidde tot een ravage in het hele ecosysteem van de al sterk vervuilde en opdrogende binnenzee.