Portaalsite voor de échte zeeaquariaan

Watertransport is in de aquariumwereld van levensbelang. Zeg maar gerust de levensader van elk aquarium. Immers in langdurig stilstaand water kan niks overleven. Ook niet in de natuur. Vervuiling moet middels filters verwijderd worden en er is maar één manier om het vuile water bij de filter te krijgen... door het te transporteren.

Dit artikel is bedoeld voor de beginnende aquariaan die besluit zijn eigen aquarium te gaan bouwen en die zich wil verdiepen in de techniek van watertransport middels het harde materiaal PolyVinylChloride (PVC) leidingen. Het artikel beoogt niet voor te schrijven hoe PVC gebruikt moet worden maar geeft eerder nuttige tips in het toepassen, als de aquariaan besloten heeft om met PVC te gaan werken. Het gebruik van slangen in plaats van PVC kan ook. Elk heeft zijn voor- en nadelen.

Polyvinylchloride

PVC of Polyvinylchloride is een veelvuldig toegepaste thermoplast die ontstaat na polymerisatie van het monomeer vinylchloride. Omdat PVC goedkoop en eenvoudig te bewerken is, wordt het veel toegepast in allerlei takken van de industrie ter vervanging van onder andere hout en beton. Vanuit milieu-oogpunt ligt PVC vaak onder vuur. Dat heeft te maken met loodhoudende stoffen (stabilisatoren) die in kleine hoeveelheden aanwezig zijn. Medio 2006 is er een trend gaande om de loodhoudende stabilisatoren in het PVC te vervangen door organisch en op tin gebaseerde stabilisatoren. Alle additieven moeten voldoen aan de Europese richtlijn REACH en de milieuvriendelijke variant hydrotalciet kan rekenen op een groter deel van de markt. (Bron: Wikipedia)

Keuze PVC of slang

Op een bepaalt moment komt de aquariaan voor de keus te staan. Ga ik PVC gebruiken of gebruik ik flexibele slang. De volgende voor- en nadelen kunnen de aquariaan helpen bij de keuze:

Naast de techniek dient bij de keuze rekening te worden gehouden met de kosten van de materialen. Voor een paar meter slang ben je een paar euro kwijt. Bij PVC loopt het bedrag al gauw op naar tientallen, soms honderden euro's omdat je meestal gebruik moet maken van bochten, T-stukken, kranen, knietjes ed. Dit kun je met een slang al gauw voorkomen. Maar, de toepasbaarheid van PVC laat wel meer toe dan slang. PVC is steviger dan slang. Een PVC aansluiting op een pomp zit, mits goed geplakt, vast! Bij een slang loop je altijd het risico dat de slang los kan schieten. Slang is echter een flexibel medium (alhoewel er tegenwoordig ook flexibele pvc buis te verkrijgen is) en je kunt het gemakkelijk in bochten leggen waar je met PVC al gauw problemen gaat krijgen. Slang heeft echter de neiging om stijf te worden als gevolg van het zeewater (uitzondering: het veel duurdere siliconenslang). Hierdoor kunnen scheurtjes ontstaan. Vooral bij krachtige pompen is het vervelend als de slang losschiet vandaar dat daar meestal PVC het enige werkmiddel is. En PVC heeft het voordeel dat het modulair is. De toepasbaarheid van kranen, koppelingen ed zijn allemaal gestandaardiseerd. Tenslotte is een nadeel van PVC dat het geluidstrillingen gemakkelijk transporteert zodat met name de brom van pompen door PVC beter gehoord wordt dan bij gebruik van slang. Hier wordt later op terug gekomen.

Zoals gezegd gaat het in dit artikel voornamelijk om de toepassing van PVC. We gaan ons daar dan ook op focussen.

Doorvoeren.

Er komt een moment dat je het water van het aquarium in de sump terecht wilt laten komen. Hierom worden meestal één of meerdere gaten geboord in de overloop van het aquarium. Je hebt een hulpstuk nodig om te voorkomen dat het water ongecontroleert wegloopt door dit gat. Het geboorde gat dient dus waterdicht afsluitbaar te zijn. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van een Witlofteelt doorvoer.

Witlofteelt doorvoer
(bron: Wildkamp)

Door deze doorvoer steek je een buis van dezelfde maat. Deze buis wordt dmv een rubberen concentrische afsluitring vastgezet in de doorvoer. Hierdoor is de doorvoer waterdicht. De betere PVC handel, en de betere aquariumwinkel verkopen deze doorvoeren.

Koppelingen

Het is handig om, gebruikmakend van de stevigheid van PVC, toch een flexibel demontabel PVC constructie te maken. Je zult niet de eerste zijn die gebruik maakt van 16mm pijp waar een slak in vast komt te zitten met als gevolg dat de watertoevoer niet meer goed loopt en dan met de zaag aan de slag moet.
Het is aan te raden om pijpen door middel van koppelingen te monteren.

koppeling

(bron: Wildkamp)

Deze schroefkoppeling zorgt ervoor dat op eenvoudige wijze een stuk PVC pijp losgehaald kan worden om bv schoongemaakt te worden of om vervangen te worden zonder dat de zaag erbij gepakt moet worden. Koppelingen heb je in dezelfde maten als de pijpdiktes.
Naarmate de pomp meer water moet transporteren is het aan te bevelen de pvc vast te lijmen op de uitgang van de pomp. Door gebruik te maken van een koppeling houd je de mogelijkheid in de toekomst de pomp te vervangen omdat deze eenvoudig los te halen is.

Kranen

Om een leiding af te kunnen sluiten (bv om  te voorkomen dat je hele aquarium leegloopt) kun je er kranen in monteren. Hiervoor zijn kogelkranen te koop. Deze zijn er in diverse prijsklassen. Omdat de aquariaan meestal een kraan gebruikt om de leiding of helemaal open te zetten of helemaal af te sluiten voldoet een normale niet te dure kraan. Er zijn echter aquarianen die een dergelijke kogelkraan gebruiken om waterhoogten te stellen. De meeste goedkope kogelkranen zijn niet geschikt om nauwkeurig te stellen. De duurdere kranen worden meestel uitgerust met een stelmechaniek waarmee je de soepelheid van de kraan kunt regelen. Deze zijn wel een stuk duurder.

Kogelkraan

(bron: Wildkamp)

Bochten, knietjes, ed.

Om de hoek om te kunnen gaan met PVC heb je hulpmiddelen nodig zoals knietjes, bochten, T-stukken ed. Deze zijn ook te verkrijgen in de gestandaardiseerde maten. Maar er zijn wat aandachtspunten.

Pompen leveren water aan met een bepaalde druk.  De kracht waarmee het water aangeleverd wordt is mede afhankelijk van de hoogte die het water moet afleggen. Moet het water eerst 2 meter omhoog dan zal de druk lager zijn dan wanneer maar een hoogte van 50cm afgelegd hoeft te worden. Fabrikanten leveren bij hun pompen meestal een grafiekje waarop de drukvermindering uitgezet is tegen de hoogte.

Een andere boosdoener waardoor waterdruk afneemt zijn de pvc knietjes (90° bocht) en de t-stukken.

knie

(bron: Wildkamp)

Omdat deze haaks is dempt het de waterdruk in de bocht. Dit kan aanzienlijke vermindering van de waterdruk opleveren als deze PVC knietjes veel gebruikt worden.
Als je bochten wil maken is het verstandiger gebruik te maken van zogenaamde "getrokken bochten".  NB. Hetzelfde geldt voor T-stukken. Helaas zijn daar geen alternatieven voor te vinden. Met beleid toepassen dus !

getrokken bocht

(bron: Wildkamp)

De getrokken bocht voorkomt dat de waterdruk afneemt en is dus heel geschikt om bochten in het PVC netwerk aan te brengen. Het nadeel is dat ze duur zijn en dat ze meer ruimte nodig hebben dan knietjes omdat ze groter zijn. Houd daar dus rekening mee.

Lijmen of schroeven

Als je in de winkel staat voor de PVC bak dan wordt je geconfronteerd met twee soorten PVC montage materialen.

• De PVC die schroefbaar is. 
• PVC die je moet lijmen.
  

Per definitie geldt in de aquarium wereld dat je PVC het beste kunt lijmen. Schroefbare PVC heeft rubbere ringetjes nodig om waterdicht te worden en die slijten weer of verweren door het zeewater. Gebruik je toch schroefbare PVC, smeer de rubberen ringetjes dan eerst in met vaseline voordat je ze monteert. Dus bij voorkeur gebruik maken van PVC die gelijmd moet worden. Gebruik hiervoor speciale PVC lijm. Deze is er in twee soorten:

• Dunne PVC lijm
• PVC lijmgel

De standaard dunne PVC lijm is het beste te gebruiken als er grote druk op de leiding staat. De gel is beter te gebruiken om koppelingen waar wat speling zit te lijmen. De gel vult de hele ruimte op en maakt daardoor de beste waterdichte koppeling. Maar deze is doorgaans niet bestand tegen te grote druk.

PVC maten

PVC pijpdiktes zijn gestandaardiseerd. Dit wil zeggen dat er een beperkt aantal diktes te krijgen is, maar hulpstukken zoals kranen, koppelingen ed die met dezelfde maat worden aangegeven passen dan ook altijd ongeacht de fabrikant.

Pijpdiktes zijn te krijgen in de volgende oplopende maten: 12mm, 16mm, 20mm, 25mm, 32 mm, 40mm, 50mm, 75mm, 90mm, 110mm..... tot ongeveer 400mm
In ons aquarium  komen voornamelijk de maten 16mm, 25mm, 32mm en 40mm voor en soms gebruikt men 50mm.

Welke maat is nu te gebruiken?

In de regel schrijft de fabrikant van de pomp de maat voor omdat op de pomp de juiste maten al aanwezig zijn. Als op een pomp een uitgang van 32mm zit dan is het verstandig om die maat door te zetten. Er zijn aquarianen die de voorkeur hebben om er dan één maat grotere buizen op te zetten. Dit kan uiteraard mits je gebruik maakt van een verloopstukje. Er is geen wetenschappelijk bewijs dat pompen die een 25mm uitvoer hebben het beter doen als er 32mm buis op wordt aangesloten.

16mm en 25mm buis hebben wel de neiging dicht te slibben naar verloop van tijd. Met name als deze leiding gebruikt wordt op stukken waar geen constante druk heerst. Als je dit wil voorkomen dan kun je beter gebruik maken van 40mm pijp.Een en ander is uiteraard ook afhankelijk van de ruimte die je hebt.

Van de ene maat naar de andere.

Hoe nu als je bv van 25mm naar 40mm wilt of viceversa.

Hiervoor zijn er zogenaamde verloopstukken te koop. Een verloopstuk 32mm/40mm zorgt er bv voor dat je een 32mm pijp kunt monteren in een 40mm kraan. Wil je bv van 25mm nar 40mm dan zul je met twee verlopen moeten werken. Eerst van 25mm naar 32mm, en daarop een verloop van 32mm naar 40mm.

verloopring

(bron: Wildkamp)

Onderhoud

Net als alles in het aquarium zul je er niet aan onderuit komen je PVC leidingen een keer aan onderhoud te onderrichten. Pijpen kunnen dichtslibben of verstopt raken.
In bovenstaande tekst zijn al de nodige tips gegeven.
Het is van belang dat je je PVC leidingen demontabel maakt zodat je er een keer een lampenborstel oid doorheen kunt halen.


Een ideale PVC leiding van de opvoerpomp naar je aquarium zou er alsvolgt uit kunnen zien:

vanaf de pomp: een koppeling (zodat de pomp los te halen is) dan een leiding naar een koppeling aan de andere kan, en een kogelkraan. Vanuit de kogelkraan omhoog naar het aquarium.
Mocht je de leiding schoonmoeten maken dan is het een kwestie van: pomp uit, kraan dichtdraaien om te voorkomen dat het aquarium leegloopt, koppelingen losdraaien en de PVC leiding weghalen om schoon te maken.

Drukpijp

Als je naar de winkel gaat om PVC te halen kun je kiezen uit druk-PVC of gewone PVC.
Druk PVC is te herkennen aan een tekst die op de PVC staat. Deze begint met PN gevolgd door een nummer. Bv. PN16.
Er is PN6 en PN10 en PN16. PN16 is drukpijp die een nominale druk van 16 bar kan hebben.
Het voordeel van deze pijp is dat de wand dikker is dan bij gewone pijp. De constructie is dan ook wat sterker en steviger dan bij PN10 PVC.
Voor onze aquariums is PN10 meestal voldoende. Met name getrokken bochten zijn erg duur als je PN16 PVC wil gebruiken.

Brom

Vaak wordt de aquariaan geconfronteerd met een brom hoorbaar in huis nadat hij zijn PVC leidingen klaar heeft en zijn aquarium operationeel is. Deze brom manifesteert zich als een lage bromtoon die vaak op bepaalde plekken in huis goed hoorbaar is terwijl je op andere plekken niks hoort. Deze brom wordt veroorzaakt door de pompen. Het is heel simpel. Kies je voor een aquarium, dan kies je voor de toepassing van pompen. En pompen maken geluid. Naarmate de pomp groter wordt, dus naarmate de pomp meer water moet transporteren, zal hij meer lawaai maken. De fluisterstille pomp bestaat niet. De enige echte fluisterstille pomp is de pomp die niet werkt. Het is wel zo dat fabrikanten veel onderzoek steken in het zo stil mogelijk te makenvan pompen. En per fabrikant, en type pomp varieert de hoeveelheid geluid die pompen produceren. Maar zo gauw je te maken krijgt met bewegende delen in een mechaniek dan ontstaan er trillingen en resonanties. En die kunnen hoorbaar worden.
Overigens is de ene mens gevoeliger voor lage tonen dan de ander. Sommige mensen valt het gebrom nauwelijks op terwijl anderen er wakker van liggen.  Een feit is, als je het hebt, en je bent er gevoelig voor, dan is het verschrikkelijk irritant.

Er zijn wel wat dingen te doen om het gebrom te onderdrukken. Je moet er echter vanuit gaan dat je het nooit helemaal weg krijgt tenzij je de oorzaak van de brom weghaalt.

• De beste oplossing om van het gebrom af te komen is om de oorzaak buitenshuis te brengen. De pompen dienen dan buitenshuis te worden gebracht. Maar pas op. Als je PVC leidingen monteert aan de muren van je huis, of als de PVC leiding contact maakt met muren, dan loop je alweer het risico van geluidsoverlast. Sommige aquarianen plaatsen hun pompen in kruipruimtes of kelder.
• Verder is het verstandig om pompen op rubber te zetten. De meeste fabrikanten leveren pompen op rubbere voetjes. Een pomp die zonder rubber in een glazen sump wordt gezet gaat geheid herrie maken.
• PVC transporteert, naast water, ook de trillingen die een pomp voortbrengt. Flexibele slang doet dit ook maar in veel mindere mate. Het is daarom verstandig om de beste eigenschappen van beide transportmiddelen te gebruiken. Heb je een pomp die veel brom veroorzaakt en is die pomp geheel voorzien van PVC dan is het verstandig om een stuk slang in de PVC leiding aan te brengen. De slang dempt dan de trillingen. De voorkeur gaat dan uit naar siliconenslang aangezien die niet stijf wordt door het zoute water. Plaats minimaal een slang van 10 a 20 cm in de PVC leiding. Een stukje slang van 5 cm dempt nauwelijks. Let op dat je de slang degelijk monteert aan de PVC aangezien zwaardere pompen onder hoge druk het water door de slang pompen. Gebruik hiervoor roestvrijstalen slangklemmen. Maar let op! Het zoute water vreet ook in roestvrijstale slangklemmen. Zorg dus dat je de slangklemmen boven het wateroppervlak houdt. En beter is nog om de slangklemmen na montage af te dekken bv met folie om te voorkomen dat het zoute water er vat op krijgt !
• Zet pompen in het midden van een sumpvak en voorkom dat de pomp geen contact maakt tegen andere filters of apparatuur die in hetzelfde vak staan.
• Plaats een laagje blauw filterschuim, dat ook gebruikt wordt bij filtrering over schuim, onder de pomp. Ondanks dat goede pompen op rubberen voeten staan, kunnen zij toch nog brom veroorzaken in huis. Door er schuim onder te plaatsen wordt de brom gelijkmatig verdeeld over het hele oppervlak.

Wat wel en wat niet te doen

Er zijn inmiddels de nodige tips gegeven. Hier zet ik eea nog eens bij elkaar.

• Zorg dat je PVC netwerk demontabel blijft. Je wil niet met een zaag aan de gang als een leiding verstopt raakt.
• Zorg voor goede lijm verbindingen. Dit betekend: te lijmen delen opschuren, afpoetsen, ontvetten en dan pas lijmen.
• Gebruik bij voorkeur lijmverbindingen.
• Vet rubberen ringetjes in met vaseline voordat je de zaak monteert.
• PN6 of PN10 drukleiding is doorgaans voldoende. PN16 is beter !
• Monteer in de PVC leidingen van de pompen stukken siliconenslang van tussen de 10cm en 20cm om brom te onderdrukken.
• Gebruik geen haakse bochten (knietjes) maar gebruik hiervoor getrokken bochten om vermindering van waterdruk te voorkomen.
• Monteer kogelkranen om de watertoevoer of afvoer af te kunnen sluiten mocht je onderhoudswerkzaamheden uit willen voeren.
• Maak veelvuldig gebruik van koppelingen om de pompen en leidingen demontabel te houden.
• Gebruik alleen flexibele slang daar waar nodig en als het niet anders kan.
• Voor montage van flexibele slang op PVC maak gebruik van roestvrijstalen slangklemmen. Zorg dat deze slangklemmen niet in contact kunnen komen met het zoute water en dek ze af met folie.

Tenslotte

Uiteraard valt er nog veel meer over PVC te melden. Het is de bedoeling dat de beginnende bouwer door de bomen van de PVC het bos weer weet te vinden en om hem handvatten te geven over gebruik. Het is aan te bevelen om als beginner ook eens te gaan praten met de aquariumspeciaalzaak en om bij ervaren aquarianen te gaan kijken om nog meer tips op te doen.