Portaalsite voor de échte zeeaquariaan

Tekst en foto’s Ab Ras .
Foto’s Rode Zee: Willem v/dr Klooster. 

Softkoralen (zachte koralen).

Zachte koralen, of ook wel wervelloze koralen genoemd, zijn koralen zonder skelet. Eigenlijk is dit niet altijd zo, maar het maakt ons wel veel duidelijk over de toestand van dit koraal.

Het dier is zacht en flexibel.

Toch bezitten sommige zachte koralen wel degelijk iets wat er voor zorgt dat het dier enige stijfheid bezit, namelijk de skleriten. 

Skleriten (Kalknaalden)

Skleriten zijn kleine kalknaalden die zich in het weefsel bevinden.

Deze kalknaaldjes zijn niet onderling met elkaar verbonden. Bij sommige soft koralen zijn ze zelfs duidelijk te zien, denk maar eens aan een Dendronephtya, een soort wat veel gefotografeerd is in bijv de Rode Zee (zie foto).

Als een zacht koraal afsterft dan verdwijnt het weefsel en de skleriten blijven achter op de bodem of op het rif. Deze, wel eens, vlijmscherpe naaldjes kunnen fijne snijwondjes opleveren aan onze vingers als er een dier ter ziele is gegaan. De grote van de skleriten is afhankelijk van de locatie waar het zich bevindt. Er zijn drie soorten. De kleine skleriten bevinden zich aan de buiten zijde, de langere skleriten bevinden zich dieper in het weefsel en tot slot de dikke, korte gedrongen skleriten in de stam. Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat sommige softkoralen wel degelijk meehelpen om een rif in stand te brengen of te houden. 

Familie van de Achtstralige bloemdieren (Octocoralia)

De meeste zachte koralen zijn familie van de achtstralige bloemdieren. Wat houdt dat nu in? Veel zachte koralen zijn in het bezit van poliepen. Deze staan meestal op het lichaam of op de hoed, geheel afhankelijk van het soort. Deze  poliepen hebben de functie om kleine partikelen uit het water te pakken om deze te consumeren. De kroon van deze poliepen bezit acht stralen en maken de krans compleet (zie foto). De steel waar deze krans op staat noemen we Autozooïden. In het midden bevindt zich de mond die in verbinding staat met het lichaam. Tussen de Autozooïen zien we op de huid de Siphonozooïden. Deze zorgen voor het watertransport van binnen naar buiten en omgekeerd. Niet alle dieren bezitten poliepen, sommige zijn geheel of gedeeltelijk afhankelijk van Zoöxanthellen. Sommige soorten zijn makkelijk te herkennen aan hun vorm.

Vormen van zachte koralen.

Er zijn verschillende vormen zachte koralen. We hebben boomvormige soorten en paddenstoelachtige soorten. Er zijn ook soorten die als een vel over stenen groeien, sommige hebben de vorm van een hand met vingers of zijn gelobd. Andere hebben bijvoorbeeld de vorm van kroepoek en weer andere de vorm van een bloemkool (bloemkoolkoraal).Zo worden ze doen ook vaak genoemd. Sommige mensen denken dat alle lagere dieren die zacht en verkrijgbaar zijn in een aquarium zaak, behoren tot de zachte koralen. Dat is niet altijd zo. Er zijn ook dieren te koop (Dendronephtya) die puur en alleen van plankton leven. Deze boom vormige soorten zijn herkenbaar aan hun oker gele,paarse, oranje of rode verschijning. Deze dieren komen we vaak tegen aan de onderkant van een rif overhang, de donkere kant van een steen of rots formatie (zie foto). Door hun gebrek aan zoöxanthellen zijn ze dus niet afhankelijk van licht. Bij aanschaf zijn ze (nu nog) gedoemd te sterven. Ondanks dat er verschillende pogingen zijn gedaan om deze dieren in leven te houden is het aan te raden om deze dieren niet aan te schaffen. Tenzij u er een speciaal aquarium op na houdt die de enorme belasting van het voeren aan kan. 

Reinigen van lichaam en huid. 

Vele softkoralen zijn niet alleen opgebouwd uit weefsel en skleriten. Ze bestaan ook voor een groot deel uit water. Dit water is afkomstig uit zijn huidige leefomgeving. Het bepaalt ook of het dier zich wel of niet goed kan voelen. Als we deze dieren aanschaffen dan is de teleurstelling meestal groot als we het dier uit de plastic zak halen en het er verschrompeld uit ziet. Het water dat achterblijft in de zak ruikt dan niet al te fris meer. Deponeer het water, waar dit dier in heeft gezeten, nooit in uw aquarium.

Wat is er namelijk gebeurd? 

Het dier komt in situatie terecht waarbij het zich niet optimaal voelt. Hij pompt zich gedeeltelijk leeg. Met dit leeg pompen loost hij dus ook een groot gedeelte van zijn ontlasting. Het water in de zak zit bestaat dus voornamelijk uit ontlasting, iets wat we liever niet in ons aquarium willen hebben. 

Reinigingsproces. 

Softkoralen kunnen niet even naar de stroming lopen om zich als het ware te douchen en zich van vuil te ontdoen. Er zullen ten allen tijden vuil of algen op de dieren terechtkomen. Dit zal dan op den duur de poriën of  Siphonozooïden dichtslippen van het dier. Schrik dan niet, het kan enige dagen  duren voordat de dieren weer volledig gaat openstaan, dus met de poliepen uit en open. Het dier moet wennen aan de nieuwe omstandigheden. Als het dier al enige tijd in het aquarium staat zal het af en toe zijn poliepen terug trekken. U hoeft dan niet te schrikken. Het dier is bezig met het reinigen van zijn huid. Hoe doet hij dat nu? Alle poliepen hebben zich terug getrokken in het weefsel. Het dier gaat een slijmlaag creëren op zijn huid. Met de productie van deze slijmlaag wordt al het vuil meegenomen uit de poriën en Siphonozooïden. Op een gegeven moment zal stroming de slijmlaag van de huid aftrekken en meevoeren met de stroom. De huid is gereinigd en de poliepen laten zich na een korte tijd weer zien. U zult begrijpen dat als we veel van deze koralen houden er regelmatig slijmlagen, die hoofdzakelijk uit eiwitten bestaan, in het aquarium terechtkomen. De reinigingstechniek moet hierna natuurlijk wel op berekend zijn. Naast het feit dat er regelmatig gereinigd moet worden, scheiden de koralen ook andere stoffen af die zelfs andere koralen kunnen belemmeren in hun groei of ontwikkeling. Dit zou  bijvoorbeeld bij een gemengd aquarium een probleem op kunnen leveren. (gemengd aquarium bestaat uit soft-en steenkoralen.)  

Licht voor softkoralen. 

Softkoralen zijn dieren die niet zulke hoge eisen stellen aan de verlichting. Naast hun zoöxanthellen zijn ze in staat om met hun poliepen kleine voeding partikelen uit het water te vangen. De meeste dieren waren in het begin van de jaren 70 erg populair en dus goed houdbaar. De verlichting bestond toen uit hoofdzakelijk gewone T8 verlichting, wit en blauw in verschillende kleur nummers (afhankelijk van de fabrikant). Ook nu komen we dit soort aquaria nog geregeld tegen. Ze zijn te houden met een klein budget. Als we deze dieren onder een andere sterkere lichtbron willen plaatsen moeten we rekening houden met acclimatisering van het dier. Het dier zal zich terugtrekken en meestal leegpompen. Sommige dieren laten zich na verloop van tijd weer zien, andere sterven af. We moeten dus voorzichtig zijn met het opvoeren van de verlichting. Een schaduwplek creëren is een optie om zo het dier te laten wennen aan de nieuwe omstandigheden.

Aanpassing- en herstelvermogen van soft koralen.

Soft, of ook wel lederkoralen genoemd, hebben een flink aanpassingsvermogen maar hebben ook hun grenzen. Als de omstandigheden niet optimaal zijn zal het dier wegkwijnen en sterven. Beschadigingen door vissen of natuurgeweld zijn snel herstelt. Mits de wond genoeg stroming krijgt. 

Dieren van het middenrif.

Deze dieren van het middenrif leven gezamenlijk in grote kolonies en kunnen hele velden onder water creëren. We komen ze in vele tropische zeeën tegen. U kunt zich  misschien voorstellen dat als er een storm over het rif woedt dit enige schade aan de dieren teweeg kan brengen. Stukken zullen losgerukt worden van de moeder kolonie en belanden even verder op of tussen de rotsen. Deze losse delen hebben een geweldig regeneratie systeem. De stukken beginnen zich vast te zetten op het substraat en groeien vervolgens weer uit tot een compleet dier. Dit geeft ons ook al een beeld om de dieren bewust te vermeerderen. 

Vermeerderen van softkoralen.

Het vermeerderen van soft koralen kan dus door afsnoeren of afsnijden van delen van het moederdier. Afhankelijk van de soort natuurlijk. Paddenstoel vormige soft koralen (Sarcophyton) zijn uitstekend geschikt om een deel van de hoed te laten amputeren. Dit geamputeerde deel zetten we vast op een steentje met bijv. een elastiekje. Na ongeveer 4 weken heeft dit deel zichzelf vastgezet op het substraat en zal na verloop van tijd dezelfde vorm krijgen als het moederdier. De wond die aangebracht is op het moederdier zal zich snel herstellen. De handel maakt dankbaar gebruik van deze methode. Zij zetten vele stekjes vast op substraat en laten de natuur de rest doen. Deze zogenaamde kwekerijen vinden we meestal in de landen van herkomst en zijn een welkome broodwinning voor de lokale bevolking. 

Het afsnijden van en vastzetten van een stek.

Boom of vinger vormige soft koralen zijn flinke groeiers en kunnen vermeerderd worden door het afsnijden  van delen of het langzaam afsnoeren van delen. Bij het afsnoeren is het raadzaam om alvast het steksteentje tegelijkertijd tegen het af te snoeren gedeelte aan te leggen. De kans dat deze aflegger zich alvast hecht aan het nieuwe substraat is dan groot.

De meeste bekende soorten zijn: Capnella, Sarcophyton, Lobophytum; Lithophyton; Sinularia; Klyxum/Cladiella, Lemnalia.

Zelfs als u een softkoraal  heeft verwijderd uit uw aquarium is de kans dat er weefsel achterblijft groot. Uit dit weefsel groeien, bij goede omstandigheden, weer nieuwe softkoralen. 

Donut methode van Antony Calfo.

Tijdens een workshop van Anthony Calfo werd er een demonstratie gegeven hoe een Sarcophyton (paddestoelleder) verkleint dient te worden. Er werd rondom een rand van de hoed van het dier verwijderd. Het resultaat was een soort Donut. De scherpe randen werden keurig bijgeknipt en gemodelleerd. De Donut werd keurig in stukjes gesneden. Elke stukje is levensvatbaar en werd vastgezet op een steentje of een plastic voetje. De kleine stukjes groeien snel weeruit tot nieuwe paddenstoel koralen. 

Naamgeving.

De namen van de dieren doet meestal nog verwarrend aan. Zo kunnen sommige Sinularia en Lithophyton vaak verward worden. Sinularia is in vele vormen herkenbaar. Zo is er bijvoorbeeld het al eerder genoemde “Kroepoek”. Dit lijkt bijvoorbeeld veel op een schijfanemoon. Het verschil is echter dat deze geen grote mondopening heeft zoals de bekende “oortjes” . Ook is het herkenbaar aan de duidelijk zichtbare kalknaalden.

Sinularia flexibillis doet sommigen denken aan een gorgoon. Ook enkele Lemnalia soorten vertonen flinke vergelijkingen met een boomvormige Sinularia. Het vereist dus enige studie om zeker er van te zijn over welk soort we het hier hebben. Soms kunnen alleen de skleriten duidelijkheid brengen in de naamgeving. 

Milieu.

Soft koralen zijn, sinds we steen koralen kunnen houden,  minder populair dan voorheen.Toch komen we ze gelukkig regelmatig tegen. Ze zijn zeker nog lang niet uit de gratie. Soft koralen zijn zelfs makkelijker te houden dan de populaire steen koralen. Een lichte belasting van het milieu is geen probleem. Ze prefereren het zelfs. Doordat de biologische filters voorheen voldoende nitraat aanleverde was dit een welkome voedingsbron voor de softkoralen.

Kwijnen ze daarom weg?  natuurlijk niet, in de natuur gedijen ze bij nitraatwaarden van beneden de 0.02 mg/l. Ze groeien prima tussen de steenkoralen op het rif.
Het is eerder het gebrek aan planktondeeltjes waardoor koralen wegkwijnen. Ook een overdadig gebruik van ijzerhydroxide kan een rol spelen. Dit laatste brengt natuurlijk alle dieren met symbiosealgen schade toe.

Bron: Korallenriff Aquarium band 4  Fossa en Nilsen.

Korallen ein bestimmingsbuch  Julian Sprung.

Pers. Waarnemingen.

Cursus 1&2 Zeewateraquaristiek  (Ab Ras)

Workshop Anthony Calvo  16-06-07