Portaalsite voor de échte zeeaquariaan

Deel 5: Specifieke verwondingen met kans op "vergiftiging"

Koralen.  

Zowel bij duiken als bij werken in het aquarium, komen schaaf- en snijwondjes door steenkoralen vaak voor. Het harde skelet beschadigt onbeschermde huid gemakkelijk. Bacteriën in en op de koralen, evenals de nematocysten (netelcellen) kunnen voor extra problemen zoals lokale irritatie zorgen.  

De meeste van deze verwondingen genezen zonder problemen en restletsels, op voorwaarde dat zij van in het begin correct behandeld worden. Er kan echter wat meer ontstekingsreactie verwacht worden onder vorm van roodheid, pijn en zwelling rond de wonde. 

Er dient steeds rekening gehouden te worden met een verhoogde kans op infectie, zodat dient nagegaan te worden of eventuele stukjes koraal zijn achtergebleven in de wonde. Hiertoe wordt de wonde best eerst gereinigd met een zachte borstel (bv nieuwe tandenborstel). Ontsmetting gebeurt daarna best met waterstofperoxide (zuurstofwater) in plaats van jodium-bevattende ontsmettingsmiddelen (zoals bv Isobetadine). Vooral diepe snijwonden worden best niet gehecht en soms dienen gekneusde wondranden toch chirurgisch verwijderd te worden, uiteraard onder plaatselijke verdoving door een arts. Preventieve antibiotica zijn niet routinematig aangewezen.  

Zelfs zonder dat er zich een echte infectie ontwikkelt, kan een koraal-verwonding na genezing nog leiden tot wekenlang aanslepende jeuk en irritatie in en rond de wonde. In dat geval kan een corticosteroëdencrème verlichting brengen. 

Zeeëgels.  

De stekels van zeeëgels zijn hol, extreem scherp en erg broos, zodat ze gemakkelijk afbreken nadat ze de huid zijn binnengedrongen. Bovendien bevatten ze een mengeling van allerlei substanties die inwerken op het zenuwstelsel. Dit heeft in eerste instantie een erge, branderige pijn tot gevolg. Deze pijn straalt typisch uit in het hele lidmaat en uitgesproken roodheid en zwelling zijn de regel, vooral bij verwondingen aan handen of voeten. Wanneer meer dan 15 á 20 stekels betrokken zijn, is medisch toezicht gedurende enkele uren noodzakelijk, aangezien allergische reacties (zelfs met dodelijke afloop) beschreven zijn.  

Alle achtergebleven stekels dienen verwijderd te worden, aangezien deze later kunnen leiden tot "granulomen", hard littekenweefsel rond vreemde voorwerpen in de onderhuid. Indien een stekel doordringt tot in een gewricht (bv van een vinger) is chirurgische behandeling noodzakelijk. Antibiotica, vaak zelfs intraveneus, dienen steeds toegediend te worden.  

Vissen.  

Bijtwonden door Murenen zijn beschreven en leiden tot typische letsels. Deze vissen zijn erg gespierd en laten in tegenstelling tot andere vissen meestal niet meteen los wanneer ze toeslaan. Dergelijke aanvallen met hun smalle tanden leiden tot diepe punctiewonden, die steeds besmet zijn met Vibrio sp. of Pseudomonas sp. Kneuzing van diepe weefsels door hun stevige beet verhoogt alleen maar het infectierisico. Deze wonden dienen als gevaarlijk te worden beschouwd en medische verzorging is steeds noodzakelijk. Ontsmetting is moeilijk doordat de kleine wondjes snel dichtvallen, ondermeer door de omgevende zwelling, en de diepte van de wonde afsluiten. Gedurende 15 minuten baden in een sterk ontsmettingsmiddel zoals bv. Isobetadine of zuurstofwater is aangewezen. Een scheurwonde mag nooit gehecht worden. Antibiotica moeten toegediend worden.  

In tegenstelling tot de hierboven beschreven bijtwonden, komen steekwonden door giftige stekels van vissen veel vaker voor. Vooral de schorpioen-, steen- en konijnvissen zijn bekend om hun giftige stekels. Hun gif tast het zenuwstelsel van de slachtoffers aan en leidt tot spierverlamming. Typische lokale symptomen zijn: erge pijn die uitstraalt over de hele arm (de pijn is maximaal 60 á 90 minuten na het letsel en duurt 24 tot 48 uur), bleke of blauwe verkleuring van het gekwetste lichaamsdeel en toenemende zwelling en roodheid die kan leiden tot "openvallen" van de wonde. Ook algemene symptomen zoals gevoelsstoornissen, epilepsie aanvallen, ijlen, hartritmestoornissen en dood komen soms voor.  

De behandeling is steeds een medisch spoedgeval. Achtergebleven stekels moeten onmiddellijk verwijderd worden en de wonde moet meteen gespoeld/ondergedompeld worden onder warm, maar niet kokend water (45°C) gedurende 30 tot 90 minuten om het toxine dat hittelabiel is te neutraliseren. Slachtoffers dienen 4 tot 6 uur geobserveerd te worden in een ziekenhuisomgeving om zeker te zijn dat geen algemene vergiftiging of allergie optreedt. Vooral steenvissen zijn hiervoor berucht en in de meeste duikplaatsen waar deze vissen voorkomen, is specifiek antigif voorhanden in de ziekenhuizen. Antibiotica zijn noodzakelijk om erge infecties te vermijden. Deze wonden genezen meestal veel trager dan andere verwondingen en complicaties zoals abcessen en granulomen komen regelmatig voor.

Deel 4: Oppervlakkige, niet-giftige verwondingen  

Zoals in de vorige delen werd beschreven, komen heel wat verschillende micro-organismen voor in de zee en in het zeewater aquarium, die mogelijk problemen kunnen veroorzaken bij de mens wanneer ze de kans krijgen binnen te dringen in het lichaam. Deze bacteriën bevinden zich zowel vrij in de waterkolom zelf, als op en in de meeste dieren.  

Letsels voorkomen blijft de belangrijkste maatregel. Een intacte huid is noodzakelijk om ons te beschermen tegen vreemde indringers. Werken in het aquarium wanneer al huidletsels op handen of armen aanwezig zijn, dient dus steeds vermeden te worden. Enkel het volledig afschermen van wonden, zelfs heel oppervlakkige schaafwonden, is efficiënt.  

Wanneer oppervlakkige wonden zoals schaafwonden worden opgelopen tijdens het werken in en rond het zeewater aquarium, dienen deze zorgvuldig behandeld te worden. Ook geen al te diepe snijwonden kunnen als oppervlakkig worden beschouwd en vragen dezelfde EHBO-principes.  

In de eerste plaats dient de wonde onder de kraan te worden uitgespoeld om de wonde mechanisch te reinigen: allerlei kleine partikels zoals zand en stukjes levend steen dienen samen met het irriterende zeewater verwijderd te worden. Gewoon koud water uit de kraan volstaat: kraantjeswater in ons land bevat bacteriedodende producten op basis van chloor en de afkoeling door lopend kraantjeswater zal het bloeden en de pijn wat verminderen.  

Daarna wordt de wonde ontsmet met een waterige oplossing (alcoholische oplossing zal de wonde irriteren en extra pijn veroorzaken). Bij oppervlakkige schaafwonden lijkt Isobetadine-oplossing een van de beste keuzes te zijn omdat het de meeste bacteriën en virussen doodt en weinig irriterend is. Eigenlijk verdient een flesje van dit ontsmettingsmiddel een plaats in elke huisapotheek, want het is ook aangewezen bij alle kwetsuren die in en rond het huis worden opgelopen.  

Een oppervlakkige wonde dient na deze verzorging niet speciaal verbonden te worden, voor zover de wonde niet verder met andere voorwerpen zal in contact komen. Bij handletsels is dit uiteraard moeilijk en kan een steriel verpakte kleefpleister een oplossing bieden om de handen te blijven gebruiken.  

De wonde wordt dan verder in het oog gehouden en best na enkele uren (4 á 6 uur) nog eens opnieuw ontsmet met Isobetadine. Verder volstaat een dagelijkse ontsmetting gedurende een 3 á 5 dagen, tot wanneer zich een korstje heeft gevormd over de wonde. Vanaf dit stadium vervult de korst de functie van een verband en zal verdere infectie verhinderen. Afdekken met een pleister is dan niet echt nodig, voor zover de korst natuurlijk ter plaatse wordt gelaten.  

U hebt het allicht al aan uw kinderen uitgelegd, maar een korst dient steeds vanzelf van de wonde los te komen, zonder te krabben. Dit is altijd het geval wanneer de onderliggende wonde voldoende genezen is. Het spreekt vanzelf dat zolang geen korst aanwezig is, onbeschermd contact met aquariumwater en -dieren dient vermeden te worden. Handschoenen samen met een goed verband kunnen hier een oplossing bieden.  

Indien een echte "gapende" snijwonde aanwezig is, kan hechting aangewezen zijn om de genezing vlotter te laten verlopen en de kansen op infectie te beperken. Hoe groter en dieper de wonde, des te meer kans dat hechting aangewezen is. Wees erop bedacht dat wonden op de rug van vingers oppervlakkig kunnen lijken, maar toch een letsel van een strekpees of gewricht kunnen verbergen, vooral bij echte "snij"wonden door een mes of glas. Dergelijke wonden laat u best steeds door een arts onderzoeken en verzorgen.  

Een goede vaccinatie tegen tetanos is steeds belangrijk, ook al is de kans op infectie met de Clostridium bacterie erg klein bij oppervlakkige wonden. Indien u een wonde door uw arts laat hechten, zal deze steeds informeren naar uw vaccinatiestatus en deze in orde brengen.

Deel 3: De specifieke bacteriën in zoet en zout water

Vibrio species.
De bekendste Vibrio bacterie is ongetwijfeld Vibrio Cholerae, verwekker van cholera, een ernstige maagdarm infectie die typisch in epidemieën voorkomt door besmetting van drinkwater.Er zijn echter nog een hoop andere Vibrio bacteriën, die verzameld worden onder de noemer "halofiele" (zout-minnende) Vibrio bacteriën. Zoals de naam al doet vermoeden, komen zij zeer frequent voor in zeewater, waarin ze zich thuis voelen en snel kunnen vermeerderen. Zij kunnen echter ook in zoet water overleven. Zij maken ongeveer 30% uit van alle bacteriën die in zeewater worden aangetroffen (dit betekent ongeveer 30 miljoen exemplaren per liter!).Bij vrijwel elke verwonding opgelopen in een zeewater aquarium (of in de zee natuurlijk), kan men de aanwezigheid van Vibrio bacteriën vermoeden.

Zij veroorzaken snelle en hevige infectiebeelden met snel uitbreidende roodheid van de omgevende huid, vorming van blaasjes, forse zwelling en spontane bloeduitstortingen. In een aantal gevallen kunnen de huid en het onderliggende vetweefsel afsterven ten gevolge van de infectie, wat dan chirurgisch moet behandeld worden. Dit lijkt vooral te gebeuren bij mensen met een verminderde immuniteit (bv. diabetes patiënten).

Deze snelle uitbreiding kan ertoe leiden dat de bacteriën massaal in de bloedbaan terecht komen en een sepsis ("bloedvergiftiging") veroorzaken, wat in de helft van de gevallen leidt tot dodelijke afloop.Elke wonde opgelopen in een zeewater omgeving met snel uitbreidende roodheid en zwelling, moet onmiddellijk met de juiste antibiotica tegen Vibrio sp. behandeld worden. Fatale afloop binnen 24 á 48 uur na de oorspronkelijke verwonding werd beschreven! Uiteraard is een goede wondontsmetting onmisbaar: met de klassieke isobetadine oplossing worden al deze bacteriën gemakkelijk gedood, voor zover het middel alle delen van de wonde kan bereiken natuurlijk (dit is makkelijker bij schaafwonden dan bij diepe snijwonden of punctiewonden zoals beten).

Aeromonas hydrophila.
Hoewel deze kiem enkel in zoet water voorkomt, wordt ze hier toch kort besproken gezien het wereldwijde voorkomen in rivieren, meren en uiteraard ook aquaria. Ook bij verwondingen in zoet water dient men dus steeds een goede wondverzorging in acht te nemen en bedacht zijn op een gevaarlijke infectie.Aeromonas hydrophila infecties zien er aanvankelijk uit als "gewone infecties" veroorzaakt door de eerder besproken huidflora zoals bv staphylococcen. Typisch is de ontwikkeling van blaasjes die etterig vocht afscheiden binnen de 24 uur. Dit gaat gepaard met koorts en opzwellen van de lymfeklieren in de lies (bij verwondingen van de benen) of in de elleboog en oksel (bij verwondingen van de handen en armen). Gasvorming kan snel optreden, met afsterven van de weefsels: gangreen. Dit stadium moet agressief chirurgisch behandeld worden om verdere uitbreiding te voorkomen, wat niet zelden leidt tot amputatie (vaak van hele vingers). Vooral diepe snijwonden en beten (waterschildpadden zijn hiervoor gekend) zijn gevaarlijk om deze infecties te ontwikkelen.

Erysipelothrix rhusiopathiae.Deze bacil veroorzaakt het zogenaamd "erysipeloid", een huidinfectie gekend bij vissers en mensen die werken in de vis- en schaaldierindustrie. Kleine oppervlakkige wondjes of zelfs gewoon huidcontact met besmette dieren kan volstaan om de infectie op te lopen.
De symptomen zijn pijn of jeuk aan de handen, met typische scherp afgelijnde, rood-paarse ringvormige huidletsels. Deze kunnen per dag 1 à 2 cm groter worden. Meestal betreft het de handen en kunnen de gewrichten van de vingers stijf worden en opzwellen. Een echte gewrichtinfectie kan aldus nagebootst worden. Soms kan er ook wat koorts optreden, maar nooit zwelling van de lymfeklieren. Bij deze infectie sterven nooit weefsels af en dus is geen chirurgische behandeling nodig, tenzij het nemen van een klein stukje huid ("huidbiopsie") aan de rand van het letsel om de diagnose te bevestigen.
De meeste erysipeloid infecties genezen vanzelf op enkele weken tijd, zonder specifieke behandeling. Aangezien er echter kans bestaat op aantasting van het hart (endocarditis) bij uitgebreide infecties, worden deze best behandeld met antibiotica. Mensen die een verhoogd risico hebben op hartaantasting (bv. diabetes, hartkleplijden, kunsthartkleppen) nemen best geen enkel risico en moeten bij dit soort infecties steeds preventief de juiste antibiotica innemen.

Deel 2: De huidflora en tetanos: de oude bekenden 

De huidflora. 

De meest voorkomende bron van infectie bij wonden opgelopen in het water zijn nog steeds bacteriën die normaal op onze huid voorkomen en daar een heel nuttige functie vervullen (de huidflora). Wanneer de huid echter beschadigd wordt, kunnen ze het lichaam binnendringen en hun onschuldig karakter verliezen en een infectie veroorzaken. De frequentste kiemen zijn de staphylococcus aureus en de streptococcus pyogenes. Zij veroorzaken de klassieke ?wondinfectie? met plaatselijke roodheid, zwelling, warmte en pijn. In een later stadium is er meestal ettervorming.  

De voornaamste maatregel is steeds elke wonde, hoe banaal ze er ook mag uitzien, met een ontsmettingsmiddel te behandelen. Zij beantwoorden aan de klassiek voorgeschreven antibiotica om infectie te voorkomen of te behandelen. Aangezien deze bacteri?n het vaakst verantwoordelijk zijn voor wondinfecties, worden antibiotica in eerste instantie hierop gericht.  

Tetanos.

Clostridium sp. is de oorzaak van tetanos of "(kaak)klem". Deze bacterie soort wordt op het land gevreesd bij diepe, vuile wonden die op straat of in de tuin worden opgelopen. Zij heeft een anaëroob metabolisme, wat betekent dat deze kiem zich in het bijzonder thuis voelt wanneer er weinig zuurstof aanwezig is. Dit is het geval bij diepe wonden, waarbij er weefsels (onderhuids vetweefsel en spierweefsel) afsterven en de doorbloeding verminderd is door letsels aan de kleine bloedvaatjes en klontervorming. Op korte tijd kan deze bacterie zich spectaculair vermeerderen en gifstoffen afscheiden die het zenuwstelsel aantasten. Alle spieren gaan in kramp (tetanie), wat uiteindelijk leidt tot de dood. Eens de ziekte zich manifesteert is de kans op dodelijke afloop groot, zelfs met de beste medische zorgen.  

De behandeling is er dus op gericht het ziektestadium te voorkomen en dit door middel van vaccinatie. Hierbij wordt het lichaam als het ware vooraf klaargemaakt voor de strijd door het in contact te brengen met letterlijk "stukjes" van de bacterie. Wanneer Clostridium bacteriën dan later het lichaam binnendringen, worden meteen antistoffen aangemaakt zodat ze gedood worden alvorens ze kwaad kunnen aanrichten. Een eenvoudige prik beschermt dus tegen een erg gevaarlijke ziekte. Er is echter één groot nadeel: zonder echt contact met de bacterie, verliest ons immuunsysteem zijn geheugen na zeker tijd. Om dus blijvend beschermd te zijn, moet de tetanos vaccinatie om de tien jaar herhaald worden. Indien er langer dan tien jaar verloopt tussen twee inentingen, volstaat één inspuiting niet meer en moet een reeks van drie inentingen toegediend worden om terug 100% bescherming te bieden. Bij kinderen gebeurt een dergelijke reeks vaccinaties automatisch in het eerste levensjaar en dit wordt tijdens de schooljaren meestal door het CLB (centrum voor leerlingen begeleiding) verder opgevolgd en aangevuld op bepaalde leeftijden.  

Indien iemand niet gevaccineerd is en na een verwonding toch een reëel risico heeft op infectie met Clostridium, worden rechtstreeks antistoffen ingespoten die voor korte duur bescherming bieden. Vaccinatie wordt dan opgestart.  

Clostridium sp. komt vrijwel overal voor in zeewater en dus vormen diepe verwondingen (een kleine prikwonde aan een naald die in het aquarium gebruikt werd volstaat reeds) een risico om tetanos te ontwikkelen. Elke aquarium liefhebber zou dus moeten gevaccineerd zijn tegen tetanos om veilig te werk te gaan! Indien dit niet het geval is, raadpleegt u best uw arts om uw vaccinatiestatus in orde te brengen.