Portaalsite voor de échte zeeaquariaan

Zonnebrandcrème is cruciaal om de huid tegen verbranding te beschermen, maar het smeersel draagt bij aan het versneld afsterven van koraal. Kun je dat voorkomen door andere keuzes te maken? En welk type is het veiligst voor de mens?

Per januari 2021 zijn bepaalde crèmes verboden op de eilanden Hawaii en Palau, omdat de UV-filter het koraal beschadigt. In Europa worden diezelfde crèmes nog steeds zonder waarschuwing verkocht. Onderzoekers hebben zich de laatste jaren gebogen over de schadelijkheid van de UV-filters in zonnebrandcrème. Hoe giftig zijn deze stoffen voor het zeeleven? En kunnen ze ook de menselijke gezondheid schade toebrengen?
Het gaat om de zogeheten organische UV-filters, waarvan oxybenzone en octinoxaat de bekendste voorbeelden zijn. Deze stoffen trekken in de huid en zetten de UV-straling om in een onschadelijke vorm. Maar na een duik in het water of het lozen van urine komen de stoffen direct of via de riolering in zee terecht. Daar zijn koralen al aan het verbleken en afsterven onder invloed van steeds warmer wordend zeewater. Onderzoekers van de Wageningen Universiteit toonden vorig jaar aan dat oxybenzone dit proces versnelt. De verbleking van koraal onder invloed van zonnebrand was al in 2008 aangetoond, maar de combinatie met warmere temperaturen in zee nog niet.
Tim Wijgerde, marinebioloog aan de Wageningen Universiteit en redacteur van ReefSecrets is betrokken bij dit onderzoek. Hij geeft aan dat zonnebrand met organische UV-filters ‘een schop tegen het zere been van het koraal’ is. Maar Tim Wijgerde benadrukt dat klimaatverandering en vervuiling het grootste gevaar vormen voor het koraal en alle dieren die van dit kleurrijke onderwaterlandschap afhankelijk zijn. ‘De effecten van een opwarmende zee moeten we niet laten overschreeuwen door het effect dat zonnebrand op bepaalde plekken heeft’, zegt Tim Wijgerde. Een plek met veel koraal waar een hele lading ingesmeerde toeristen van een cruiseschip springt, kan bijvoorbeeld kwetsbaar zijn.

Hormoonverstorend
Ook in Nederlandse plassen en rivieren kunnen de UV-filters beperkt schade aanrichten. Zuiveringsinstallaties halen de stoffen er niet uit, waardoor ze via de doucheput of toiletpot in het oppervlaktewater terechtkomen. De stoffen hopen zich dan op in vissen en kunnen hormoonverstorend werken. Jacob de Boer, hoogleraar milieuchemie aan de VU Amsterdam, zegt dat het hier in lage concentraties voorkomt. ‘Waarschijnlijk is het niet zo’n groot probleem, maar het is altijd beter om deze organische UV-filters te vermijden.’
Toen de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) in 2019 aantoonde dat organische UV-filters in hoge concentraties zijn terug te vinden in bloed en urine, focusten onderzoekers zich steeds meer op de kankerverwekkendheid en hormoonverstorende werking van deze stoffen voor mensen.
Maar deze effecten lijken mee te vallen. ‘De concentraties van de stoffen in het menselijk lichaam zijn te laag om kanker te kunnen veroorzaken’, legt de Boer uit. Vorig jaar hebben onderzoekers van de universiteit van Californië 29 studies over de relatie tussen organische UV-filters en gezondheid naast elkaar gelegd. Hun conclusie luidt dat er ook onvoldoende aanwijzingen zijn dat oxybenzone of octinoxaat hormoonverstoring bij mensen veroorzaakt.

UV-filters titaniumbasis
Ondanks weinig overtuigend bewijs voor de negatieve gezondheidseffecten van organische UV-filters, zijn anorganische UV-filters op dit moment de meest veilige keuze. Dit zijn UV-filters op basis van zink of titanium. Deze mineralen blijven op de huid liggen en kaatsen de UV-straling terug, waardoor deze de huid niet bereikt. Ook voor het zeeleven lijken zink en titanium minder schadelijk te zijn. Nadeel is dat ze een witte waas achterlaten op de huid.
Daarvoor bestaat een oplossing: de zink- en titaniumdeeltjes zo klein maken, dat het spookeffect uitblijft. In nanovorm laten deze UV-filters nauwelijks een witte laag achter. De nanodeeltjes zijn dan echter zo klein dat ze de cellen van waterdieren kunnen binnendringen en de vraag is of ze daar schade veroorzaken.
Mogelijk ligt de beste oplossing bij het koraal zelf, vertelt Tim Wijgerde. Koraal maakt een natuurlijk UV-filter aan als bescherming tegen zon. ‘Het zijn hele slimme beesten en wij zouden bijvoorbeeld hun UV-blokker na kunnen maken.’ Zo kan het bedreigde koraal zelf een alternatief vormen voor schadelijke UV-filters.
Uiteindelijk blijft zonnebrandcrème de beste bescherming tegen huidkanker, maar er zijn manieren om het gebruik te beperken. Tim Wijgerde waarschuwt: ‘Zoek de schaduw op, vermijd middagzon en draag een UV-werend T-shirt als je gaat snorkelen of zwemmen’.