Portaalsite voor de échte zeeaquariaan

Inleiding.

Wie van ons, die toen al met de hobby bezig was, had in de jaren 70 durven denken dat we ooit in staat zouden zijn om de mooiste koralen vandaag te vermeerderen?

Onze hobby heeft een gigantische vooruitgang geboekt sinds dan. De continue ontwikkeling van technieken voor waterbehandeling, de belichting en de kunstmatige zouten van quasi perfecte kwaliteit, zijn de middelen die de commercie, na doorgedreven onderzoek, ter beschikking stelt om deze liefhebberij met succes te beoefenen.

Maar er is meer dan die techniek! De laatste jaren is de verspreiding van de kennis razendsnel gegaan. Uitwisselen van ideeën hoeft niet meer via brief of op andere tijdrovende manieren, maar kan omzeggens in real time via internet, waar forums ter beschikking staan van beginners, beginners en gevorderden. Ze laten ons toe om op een internationale manier supersnel te communiceren. We staan er niet meer bij stil, maar een vraag die we stellen via een forum is gericht aan 100den, soms 1000den liefhebbers en een antwoord is nooit ver weg.

Die revolutie heeft onder andere teweeg gebracht dat bij velen van ons de koralen de bak uitgroeien en dat er noodzakelijkerwijs dient gestekt te worden.

Foto: Freddy De Gendt.

Stekken van koralen is soms een noodzaak, maar niet altijd

Laat ons enkele goede redenen om te stekken op een rijtje zetten.

1) Binnen de perken houden van grote kolonies, zoals lederkoralen, gorgonen, acropora's.

2) Uitbundige groei en bepaalde delen van de koralen, die op korte termijn andere koralen zouden gaan netelen en daardoor beconcurreren omwille van plaatsgebrek. Een goede reden om een stek te nemen van koraal is omdat dit deel van het koraal naar of onder het decor groeit, zodat dit deel minder licht zou krijgen.

3) Plaats maken voor andere koralen of het 'verjongen' van de kolonie, omdat delen van de moederkolonie door eigen schaduw wit worden en afsterven.

4) Manipuleren en stimuleren van de groei Bv : -takvormige koralen compacter laten groeien

-snellere groei door stekken (vertakken van de koralen).

5) Stekken in eigen bak om risico's van verlies van schitterende kolonies te beperken. Dikwijls is het niet onverstandig om van recent aangekochte kostbare of zeldzame koralen, in eigen bak zelf een stek te plaatsen in de vaste decor (dus niet op een steksteentje).

6) Rendabel stekken.

Het aan de man/vrouw brengen van stekken laat toe om een deel van de kosten van de hobby te recupereren, maar kan ook toelaten om de hobby uit te breiden door de opbrengst te gebruiken voor de aanschaf van betere of modernere apparatuur.

7) Ruilen van stekken: is ook een mogelijkheid om aan mooie koralen de houdbaar zijn te komen. Hier komt ook het sociale aspect naar voren : contact houden met mede-aquariumliefhebbers.

Foto: Freddy De Gendt.

8) Bepaalde ziekten die meestal acropora's teisteren kunnen ons verplichten om nog goede stukken van getroffen kolonies te redden. RTN (Rapid Tissue Necrosis) is het snel afsterven van weefsel vanaf de onderkant van de koralen en is te wijten aan een bepaalde parasiet. In dit geval kunnen we niet over stekken spreken. We zijn echter best voorbereid op dergelijke voorvallen zodat we de nog gezonde delen van het koraal kunnen wegknippen en monteren op steksteentjes, of rechtstreeks in het decor van de bak. De technieken onder de knie hebben en het stekmateriaal steeds bij de hand hebben is in dit geval een niet te miskennen voordeel.

Waar brengen we de stekken onder - hoe organiseren we ons ?

We willen allen aan het stekken gaan, maar wat willen we uiteindelijk bereiken met het nieuwe materiaal en waar gaan we de stekken onderbrengen zodat ze verder kunnen uitgroeien tot jonge koralen?

- De showbak zelf is de bestemming

We gaan niet lopen alvorens we kunnen stappen. Het product van de eerste schuchtere pogingen tot stekken komen sowieso in de showbak terecht. Maar het probleem dat zich snel stelt, is dat er plaatsgebrek optreedt. Na verloop van tijd zullen we de dieren regelmatig dienen te verplaatsen. Dat brengt snel te veel gerommel in de bak mee en daardoor riskeren we dat af en toe een schitterend koraal verloren gaat. Vooral het verplaatsen van koralen in de hoogte levert een hoger risico op (omwille van de aanpassingen aan het licht). Als we losse stekken op een decor van levend steen plaatsen, is die plaats meestal niet vlak en riskeren we dat de stekjes omvallen of op een ander koraal terechtkomen, zodat ze mekaar netelen met alle gevolgen vandien. Ook een zeeëgel kan de nodige ravage aanrichten en zelfs op stap gaan met een stek ! Bovendien is een reeksje stekken in de showbak niet echt decoratief en nemen de stekken de plaats in van koralen die daar anders voluit heel mooie kolonies zouden kunnen vormen. De stekken onderbrengen in de showbak is een oefenperiode, een overgangsfase naar een verdere uitbreiding …

- Onderbrengen in speciaal gebouwde stekkenbak(ken)

Beter is uiteraard om één of meerdere stekkenbakken te plaatsen. Spijtig genoeg is dit niet voor iedereen mogelijk. Naast het kostenplaatje is er het probleem van de plaats. Waar zetten we die bak(ken) zonder dat het huishouden hierdoor gestoord wordt ?

Een bijkomende vraag is 'maken we een aparte circuit voor de stekkenbak(ken) of zetten we ze in circuit met de moedertank ?'

Foto: Freddy De Gendt.

Dit laatste geeft enkele voordelen. De bijkomende apparatuur met inbegrip van het elektriciteitsverbruik kan beperkt worden (bv. geen extra eiwitafschuimer nodig) en de gestekte dieren gaan niet extra lijden omdat ze dan niet hoeven te wennen aan een verschillende waterkwaliteit.

Feitelijk ligt het voor de hand om te kiezen voor één circuit. Als je koralen uit de showbak er klaar voor zijn om gestekt te worden, is dat alleen al het bewijs dat je het uitstekend doet.

In het geval dat we voor één circuit kiezen, dienen de stekkenbakken niet voorzien te worden van levend steen.

Willen we een aantal dieren wat hogerop zetten in de stekkenbak dan kunnen we gebruik maken van witte kunststofroosters (feitelijk ontworpen voor gestructureerde plafonds). Ze laten zich gemakkelijk bewerken. Met een fijn tangetje kan je heel makkelijk en zonder risico's de overbruggingetjes eruit breken. Zagen hoeft dus niet. (Wel een veiligheidsbril dragen!)
Steunen om een tafeltje te maken kunnen heel gemakkelijk met 2 trekstrippen per voet vastgemaakt worden. Zo bekom je een mooie trap met veel voordelen :
- je komt dichter bij het licht;
- je kan er dieren onderzetten die minder lichtbehoevend zijn, zoals leders;
- de waterbeweging kan er doorheen.

Foto: Freddy De Gendt.

Een voordeel van een apart en zelfstandig circuit, is dat je een grotere vrijheid hebt, dat je wat risico's van pannes kan uitsluiten en misschien ook dat je de stekkenbak af en toe zou kunnen gebruiken voor een quarantaine of het tijdelijk onderbrengen van bepaalde dieren (ook vissen) die het in de hoofdbak misschien niet goed doen.

Als je de moeite en de kost doet om stekkenbakken te installeren, is het wel best om op voorhand er over na te denken of de jonge koralen een afnemer gaan vinden. Zoniet heeft de uitbreiding niet zo heel veel zin, want zonder afzet, raken die stekkenbakken vrij snel overvol… en hebben we voor een deel ons 'probleem' enkel verplaatst.

Enig denkwerk en visie is nodig : het heeft niet veel nut om massaal koralen te gaan vermeerderen die iedereen al in de bak heeft en waar bijgevolg onvoldoende afzet/vraag voor is.

- We gaan de professionele toer op en bouwen een heuse serre om een reeks stekkenbakken in onder te brengen

Ja, dan is het hek helemaal van de dam. Dit kost een klein fortuin. En als ik zie hoeveel extra werk er al komt bij kijken om enkele stekkenbakken te onderhouden, samen met de showbak, dan spreken we al snel over een full-time job. Ik weet dat er al enkele greenhouses bestaan in de VS, in onze regionen (Europa) ken ik er geen. Ook voor mij zal het hoogstwaarschijnlijk bij een droom blijven.

Als je wat Engels kent, lees dan eens het boek van Anthony Calfo 'Book of Coral Propagation'. Zeer plezant geschreven. Wel 450 blz en heel weinig foto's. Als je het boek uit hebt, zal je wellicht geen serre plaatsen, maar de kans is groot dat de extra stekkenbak niet ver af is.

Plaatsen van de jonge koralen in de showbak

Dikwijls is het interessant om eigen stekken of stekken die we bij een handelaar of bij een andere liefhebber aangeschaft hebben een vaste plaats te geven in de showbak, op de vaste decor dus. Deze pas aangemaakte of pas aangeschafte jonge koraaltjes zijn wat gestresseerd. Daarom is het best om de dieren niet onmiddellijk in het volle licht te zetten (zeker niet hogerop in de kegel van de HQI-staler). Dit zou ze geen goed doen. Geef ze wat rust en plaats ze tijdelijk onderaan in de bak, nadien kunnen ze hogerop naar een definitieve plaats. Als je opteert om de stek een echt definitieve plaats in de showbak toe te kennen, dan plaats je hem, na een wenningsperiode van ongeveer 1 week zoals beschreven, in een gaatje in de vaste decor (levend steen). Je dient het koraaltje of een deel ervan uiteraard wel te verwijderen van het oorspronkelijk steentje. Meestal met een tangetje, … en als het goed is, hou je een deel van de oorspronkelijke stek over voor andere doeleinden. Verder in dit artikeltje toon ik hoe eenvoudig het is om een gaatje in een steksteentje of in de vaste decor te maken.

Kostprijs van stekken of jonge koralen uit eigen productie

Zijn de bij ons vermeerderede koralen steeds beterkoop dan de geïmporteerde dieren? Zeker niet, soms wel. Maar we hebben wel meer zekerheid over de houdbaarheid in gevangenschap ervan, aangezien die houdbaarheid ruimschoots bewezen is.

Soms is de redenering devolgende : na aanschaf van een klein koraal waarin we slagen om het te laten groeien (en waarom zouden we er niet in slagen ?), hebben we minder geld uitgegeven en het eindresultaat wordt op termijn uiteindelijk ook bereikt, wel dient meer geduld opgebracht te worden. De keuze blijft persoonlijk.

Vraag en aanbod zijn de elementen die een rol spelen bij het bepalen van kostprijs (hoeft niet altijd in cash te zijn, ook ruilmateriaal heeft een 'prijs' en ook aan mekaar geleverde diensten kunnen gecompenseerd worden door leveren van stekken - het komt de laatste tijd meer en meer voor - dit is de échte hobby!).

Verder impacteren nog volgende elementen de beschikbaarheid en de prijs :

- de groeisnelheid van de koralen werkt prijsverlagend

- de kleurenpracht werkt prijsverhogend

Goede groeiers en mooi! Foto's: Freddy De Gendt.

Voor bepaalde koralen die zeker niet zeldzaam zijn, blijft er wel steeds een hoge vraag. Een voorbeeld hiervan is de pompende Xenia. Bij sommigen onder ons groeit hij de bak uit, bij anderen wordt wat meer moeite ervaren. Maar iedereen wil hem wel. Een ander voorbeeld is de roze Hystrix, weliswaar een goede groeier, maar de uitdaging is om hem roze te houden. Ook dit is een koraal dat zeer gewild is.

Succesfactoren voor een gezonde groei van de dieren

Dé voorwaarde om de lagere dieren te vermeerderen is een goede basis : de gezonde bak. Hoe bereiken we deze belangrijkste doelstelling ?

1. Wekelijks 10% water verversen is één van mijn axioma's.

Dit is de logica zelve. Waterverversingen laten toe om afvalstoffen en netelstoffen partieel, maar definitief, uit de bak te verwijderen. Anderzijds worden een aantal ontbrekende stoffen opnieuw toegevoegd en tevens draagt water verversen in beperkte mate bij tot het helder houden van het aquariumwater.

2. Correct afschuimen, zonder te overdrijven.

3. Gebruik van een stevige kalkreactor, die makkelijk kan bijgestuurd worden.

4. Stevige belichting van goede kwaliteit (combinatie HQI en t5 draagt nog steeds mijn voorkeur weg).

5. Een flinke waterbeweging (minstens 10 x de inhoud van de bak).

6. Af en toe enkele dagen filteren over kooltjes van goede kwaliteit heeft een positieve invloed op het geheel.

7. Weinig of misschien zelfs niet toevoegen van sporenelementen (weet wat je doet als je het doet, dit is specialistenwerk!). Zelf ben ik dus geen voorstander van diverse toevoegingen. Het is wat persoonlijk, ik ben namelijk geen gokker, ik heb graag zekerheid.

8. Voer de vissen niet in functie van het aquarium, maar in functie van de vissen zelf. Dit betekent bv. dat je niet minder mag gaan voeren als je wat teveel nitraat of fosfaat meet, maar dat je het vissenbestand wat dient te reduceren. Vissen moeten goed rond zitten en verdienen een prioritaire behandeling op zichzelf.

                                                                           Vissen dienen voldoende voedsel te krijgen. Foto: Freddy De Gendt.

De geheimen om via de succesfactoren het succes te bereiken

Na het lezen van de titel, zijn de verwachtingen hoog gespannen. Verwacht echter geen mirakels. We betreden het terrein van de ervaring, het in-de-vingers-hebben, de feeling, … het terrein waar de gedreven liefhebber zijn stelselmatig opgebouwde kennis in praktijk brengt. En hier wordt het een moeilijke hobby.

Het evenwicht in de bak bereiken is dé uitdaging voor de liefhebber. Maar hoe bereik je dit evenwicht ? Staan hier vaste regels op ? We weten al veel, maar nog lang niet alles.

Enkele vragen waarop we vandaag geen sluitend antwoord kunnen geven zijn bv. : 'Hoe sterk dient de eiwitafschuimer te zijn ?' of nog 'Moeten we sporenelementen toevoegen, en zo ja, hoeveel ?' Toch wil ik over deze twee onbeantwoorde vragen wat filosoferen.

In de evolutie van onze bakken zijn er verschillende gradaties, d.w.z. dat we allen beginnen met een bak waarin wellicht veel vers levend steen geïmporteerd wordt, waar we meerdere kilo's steriel zand inbrengen en waarin een relatief beperkt aantal koralen aanwezig zijn.

Als het goed gaat, evolueren we na verloop van tijd naar een bak in evenwicht met uitgerijpt steen, met zand dat 'leeft' met een massa aan micro-organismen en met uitgroeiende dieren.

Feitelijk dezelfde bak, althans qua afmetingen … maar voor de rest is er een wereld van verschil tussen de beginfase en het moment dat de bak 'stekklaar' is.

Wat ik hiermee wil verduidelijken is dat de evolutie in de bak tevens een evolutie in onze handelingen en benaderingen van de bak vergt.

- Het toevoegen van sporenelementen en van voedingsstoffen

Eerst en vooral dient hier gesteld te worden dat ook dit discussieerbare materie is.

Er zijn vaak meer risico's dan voordelen verbonden aan het toevoegen van één of ander element. In de beginfase en de overgangsfase (naar een schitterende bak) vind ik het weinig nuttig en zelfs gevaarlijk om te werken met bepaalde toevoegingen. Ik raad het af. Zoals reeds eerder gezegd, wij willen geen gokkers zijn.

Als we het evenwicht definitief bereikt hebben en als we naderhand het moment bereikt hebben dat we kunnen genieten van een bak die zeer ruim bevolkt is met koralen omwille van een schitterende mooie groei, dan kan er toch wat armoede aan enkele stoffen (voedingsstoffen en/of sporenelementen) beginnen optreden. Als je ondertussen al wat ervaring opgedaan hebt door dagelijks aandachtig te observeren, zal je merken dat bepaalde koralen mooier kleuren dan voordien en dat ze wellicht wat pastelachtig of zelfs wat fluorecerend worden. Dit is het resultaat van combinatie tussen een goede waterkwaliteit en een goede belichting : het lichter worden, betekent dat de dieren wat minder voedingsstoffen ter beschikking hebben in het water en daardoor minder zoöxanthellen krijgen, de fluo kleuren worden opgebouwd om extra bescherming te bieden tegen de sterke straling (o.a. UV-straling van de HQI's). Schitterend ! Dit wijst erop dat het water en het geheel wat 'armer' geworden is en dat er minder of zeer weinig voedingsstoffen in het water aanwezig zijn. Omdat ze door de dieren opgenomen werden en tevens omdat ze in bepaalde mate constant afgeschuimd worden. Zouden de koralen nog verder verbleken, dan dienen we wellicht op te treden door in beperkte mate wat voedingsstoffen toe te voegen. Zoniet zouden ze kunnen afsterven (verhongeren). Toevoegen van nitraat wordt door sommige gevorderen/specialisten succesvol uitgevoerd - opgelet, nu zitten we al op het gevaarlijk terrein. Nitraat beschouwen we als een voedingsstof en niet als een sporenelement. Als het goed is, kleuren de koralen na een dergelijke toevoeging, zeer langzaam weer wat donkerder. We wachten wat af (dagen of weken) en we zien de dieren opnieuw wat verbleken … hmmm, … we zijn goed bezig.

Af en toe lees of hoor ik dat sommigen de vissen wat meer gaan voeden zodat op die manier meer voedingsstoffen in het water komen. Dat klopt feitelijk wel, maar we bereiken op deze manier niet altijd het gestelde doel. Deze methode kan namelijk resulteren in een verhoging van het fosfaatgehalte en dat willen we niet.

Als we meten (en er dus zeker van zijn) dat de koralen wat minder snel groeien als ervoor, dan kunnen we overwegen om, na diverse metingen, de kalkreactor wat bij te stellen of om het magnesium gehalte eventueel op peil te brengen (heel misschien wat strontium toevoegen). Als we met een te kleine kalkreactor werken, dienen we te overwegen of we hem best niet vervangen door een steviger toestel.

Tot nog toe hebben we het niet concreet gehad over het toevoegen van sporenelementen. Ik ben er geen grote favoriet van. Als we de basisregel van het waterverversen toepassen, dan voegen we sowieso al sporenelementen toe. Als de bak vrij druk bevolkt is, nemen we best stevig zout zoals Reef Cristals, Tropic Marin, Red Sea, …

Foto's: Freddy De Gendt.

Toevoegen van jodium bewijst af en toe nuttig te zijn. Vooral de pompende Xenia gaat er dan wat vetter bijstaan. Misschien soms eens wat ijzer toevoegen, dan kleurt de geel-groene Acropora Formosa nog wat feller groen, tot fluo groen als ze onder HQI staan. Met het toevoegen van strontium ben ik zeer voorzichtig geworden. Een ietwat te hoge dosis kan vrij desctructieve resultaten hebben.

Om de nodige ervaringen op te doen en zelf te beleven (gedurende de periode dat je start met toevoegen), is het best dat je de toevoegingen niet samengebruikt met andere toevoegingen, dus één per één toepassen. Ook bij bepaalde strategische wijzigingen in of aan de bak of aan de apparatuur zou ik zeker niet met toevoegingen werken. Enkel toepassen als het geheel stabiel gehouden wordt en volledig onder controle is. Het is de enige manier om een correcte ervaring op te bouwen.

Herhaling : toevoegingen worden best enkel toegepast vanaf de eindetappe van de evolutiefase, de fase vanaf dewelke we weten waar we mee bezig zijn. In de onwetende fase (de beginnersperiode die al dan niet enkele jaren kan duren …) volstaat ... je raadt het nooit … de periodieke WATERVERVERSING.

- De eiwitafschuimer

Al lang bewezen dat dit het hulpmiddel bij uitstek is om ons bij te staan en deze hobby succesvol uit te voeren. Over de te kiezen 'sterkte' van de afschuimers voor een specifieke bak raken we echter niet uitgediscussieerd. Het blijft een moeilijk onderwerp.

Sommigen beweren dat een eiwitafschuimer niet sterk genoeg kan zijn, andere bewijzen via de praktijk dat een kleine of heel kleine afschuimer op een groot aantal liters water perfecte resultaten oplevert. Beide partijen hebben misschien gelijk. Je moet de redenering van de eiwitafschuimer trouwens benaderen in functie van het geheel waarin hij geïntegreerd wordt (inbegrepen de bestuurder-aquariumhouder).

Mijn visie is dat de liefhebber vooral in de beginfase best een stevige eiwitafschuimer gebruikt. In die periode is de bak niet stabiel en werken we met vers levend steen en wellicht maken we af en toe beginnersfoutjes bij het runnen van de bak, … Een stevige eiwitafschuimer helpt ons door deze fase en maakt dat het systeem vergevingsgezind is t.o.v. onze beginnersfoutjes.

In een latere fase mag er wellicht wat getemperd worden om de voedingsstoffen die de dieren nodig hebben niet te snel uit het water te onttrekken.

Misschien is dit iets waarop de fabrikanten eens moeten broeien : het ontwerpen van een afschuimer die kan afgeregeld worden naar sterk of minder sterk afschuimen.

Welke koralen kunnen we kunstmatig vermeerderen ?

Voor quasi alle koralen (harde en zachte) die in het aquarium bewezen hebben goed houdbaar te zijn, bestaat er wel één of andere techniek om ze kunstmatig te vermeerderen.

In regel zijn takvormige of plaatvormige steenkoralen het gemakkelijkst om te stekken. Sommige lederkoralen vergen wat meer moeite, maar het lukt wel.

De hoofdregel om te stekken is dat we enkel zeer gezonde dieren nemen, die bovendien een continue sterke groei kennen in onze eigen bak. Of we dan gaan stekken van een koraal dat groot uitgegroeid is of we stekken rechtstreeks van een goed groeiende stek, maakt niet zo veel uit op de kans tot slagen. Het is een persoonlijke keuze en een manier van werken.

                                                                              De gro