Portaalsite voor de échte zeeaquariaan

Het genus Cirrhilabrus Lemminck & Schlegel, 1845

Tekst: Germain Leys   Foto’s: Danny Van Belle

 
  Cirrhilabrus cyanopleura Foto:  Danny Van Belle

De familie van de lipvissen (LABRIDAE) bevat 70 genera en het genus Cirrhilabrus is daar één van. Op zijn beurt bevat dit genus 61 soorten, het op één na grootste genus in de lipvissenfamilie. Het zijn wellicht de meest spectaculair gekleurde vissen van de koraalriffen in de Indische Oceaan! Het zijn zoöplanktoneters en bijgevolg zeer geschikt voor onze rif aquaria.

  Cirrhilabrus cenderawasih Roto: Danny Van Belle

Er is nog veel discussie tussen vissentaxonomen en wellicht zal binnen enkele jaren dit genus herleid worden tot ongeveer 50 soorten. Genetisch onderzoek moet hier uitsluitsel brengen. Maar dan stelt zich de vraag: “Hoeveel mag een genetische code afwijken? 2% of misschien slechts 1%?” Is het voldoende om te zeggen dat populaties met beperkte kruising aparte soorten zijn, zelfs als het DNA identiek is? In ieder geval nog veel voer voor discussie tussen de taxonomen wereldwijd.

Hetgeen ze allemaal gemeen hebben is de dubbele pupil, een aanpassing die helpt bij het lokaliseren van kleine prooidieren. Ze hebben allen een onderbroken zijlijn en een vlezige draad (cirrus) aan de vinstralen van de rug- en anaalvin, vandaar hun naam. Nog specifiek voor dit genus is de speciale manier van zwemmen. Ze gebruiken niet alleen hun borstvinnen en staart om zichzelf, op een karakteristieke lipvis-wijze, voort te stuwen, ze zwemmen ook door de rugvin te laten golven.

Op het rif zwemmen ze in scholen, waarbij het aantal vrouwtjes in aantal doorgaans groter is dan de mannetjes. Omdat er soms ook soortgenoten van het hetzelfde genus tot de school worden toegelaten, kunnen bij gelegenheid hybriden ontstaan, tot wanhoop van de taxonomen!

 
   Cirrhilabrus cf temminckii - Foto: Danny Van Belle

De meesten zijn seksueel dimorf (er zijn twee genetisch verschillende vormen in een populatie aanwezig) en di-chromatisch (tweekleurig), waarbij de mannetjes levendigere kleuren vertonen, groter worden en meer langwerpige buikvinnen hebben. Sommige grote mannetjes kunnen ook een licht gebochelde rug hebben, waardoor het lijkt alsof ze een kromming van de wervelkolom hebben. Dit “gebochelde” uiterlijk kan extremer worden bij individuen in gevangenschap. Bij een aantal soorten is de kleur van de jonge vissen ook anders dan die van de volwassenen. Deze lipvissen zijn protogyn hermafrodiet. Dat wil zeggen dat alle individuen bij de geboorte eerst vrouwtjes zijn en dan veranderen in mannetjes. Sommige soorten kunnen zelfs ook terugkeren naar het vrouwelijke stadium. Dit gebeurt meestal wanneer er geen vrouwelijke exemplaren aanwezig zijn in het aquarium. Het helpt dan om een spiegeltje in het aquarium aan te brengen zodat het mannelijk exemplaar denkt dat er nog een ander mannetje in het aquarium is.

Deze lipvissen krijgen vaak een vlekkerig kleurenpatroon ‘s nachts of wanneer ze gestrest zijn, en net als hun familielid de papegaaivissen, geven ze overmatig slijm af en vormen ze een cocon als ze slapen. Studies uitgevoerd op papegaaivissen hebben aangetoond dat door hun lichaam met slijm te omhullen, ze kunnen voorkomen dat olfactorische prikkels (betrekking hebbend op de reuk) de nachtelijke roofdieren bereiken die in de buurt jagen. Er werd gesuggereerd dat de slijmbedekking geen adaptieve functie heeft (een term die afkomstig is uit de evolutionaire psychologie en betekent: “alles wat zich zo aan de omgeving aanpast dat het de kans van overleven vergroot”), maar alleen het resultaat is van een overvloedige slijmproductie die normaal gesproken in het water terechtkomt tijdens het zwemmen.

Aquarium verzorging
De grootte van het aquarium is afhankelijk van de soort die je wilt houden en of je één of meerdere Cirrhilabrus-soorten wilt houden. In geval van grotere vissen (meer dan 10 cm) dan kun je best een aquarium van meer dan 200 liter houden. Als je meer dan één soort wilt houden dan zou ik zeggen, hoe groter het aquarium, hoe beter. Voor de kleinere Cirrhilabrus-soorten volstaat een aquarium van 120 liter of meer.
Voorzie voldoende waterbeweging, talrijke schuilplaatsen en voldoende ruimte om te zwemmen. Bouw spleten en grotten waarin ze kunnen gaan schuilen als ze zich bedreigd voelen.
De diepwater soorten zullen een minder helder verlicht aquarium vergen. Bij te helder licht zullen ze zich in gevangenschap meer verbergen en hun kleur kan vervagen. In de meeste gevallen zullen ze zich wel langzaam aanpassen als ze in een helder verlicht aquarium worden gehouden.

 
   Cirrhilabrus condei Foto: Danny Van Belle

De grootste doodsoorzaak van deze lipvissen is “springen”. Bij de minste onraad, aanval van een andere vis of ongecontroleerde beweging tijdens het schoonmaken van het aquarium zullen deze vissen enkele meters omhoog “springen”. In hun natuurlijke habitat ontsnappen ze op die manier aan hun predators en vallen dan enkele meters verder terug in zee tenzij ze diep genoeg zwemmen, maar als het in gevangenschap gebeurt, dan belanden ze steevast op de vloer naast jouw aquarium, een gewisse dood tegemoet. Indien je geen glazen afsluiting op jouw aquarium wenst, dan kun je een PVC-frame maken dat op jouw aquarium past waaraan je een glasvezelscherm bevestigt. Vergeet ook niet een apart frame te maken voor de overloop.

   Cirrhilabrus filamentosus Foto: Danny Van Belle

Transport en over wennen naar het aquarium
De meeste Cirrhilabrus-soorten zijn schuw wanneer ze in het aquarium worden geïntroduceerd en verbergen zich vaak enkele dagen. Maar na een rustige acclimatisatieperiode kunnen ze behoorlijk brutaal worden, soms zelfs vanaf het moment dat ze voor eerst ingebracht werden. Belangrijk is om ze in een aquarium te brengen waar geen agressieve medebewoners in leven, zo niet blijven ze zich verbergen en sterven ze van honger of bezwijken ze aan ziekten, die dan vaak op alle vissen kunnen overslaan (witte stip bijvoorbeeld). Het is ook belangrijk dat je een tijdje uit het aquarium blijft na introductie. Wanneer je een nieuwe vis continu dicht bij het wateroppervlak ziet zwemmen en dobberen, tracht hem dan te vangen om hem terug in quarantaine of in de sump te plaatsen om weer op krachten te komen.

Grotere soorten zoals Cirrhilabrus lineatus, C. laboutei, C. luteovittatus, C. rubrimarginatus, C. temminckii en C. punctatus hebben vaak moeite met de acclimatisatie en geven vaker toe aan de ontberingen en de stress van de vangst en het transport. Door ze in grotere zakken met meer water te vervoeren dalen de laatste tijd de mortaliteitscijfers maar dit komt dan wel de prijs niet ten goede. Kleinere exemplaren hebben minder last van dit probleem, dus tracht steeds uw vissen zo klein mogelijk aan te kopen. Juveniel zijn ze vaak minder mooi maar ze zullen dat wel worden als ze het mannelijke stadium zullen bereiken. Kijk bij aankoop ook naar de punt van de snuit. Sommige individuen zullen in hun krachtige pogingen om uit de verzendzak te komen, hun snuit rauw wrijven. Dit is een mogelijke plaats voor virale en bacteriële infecties en dat willen we zeker niet.

Bij het introduceren van een nieuwe lipvis aan een bestaande populatie soortgenoten, is het een goed idee om een doorzichtige container te gebruiken om de aanwezige vissen te laten wennen aan de nieuwkomer voordat deze aan het aquarium wordt toegevoegd. Een manier om dit te doen is met een kunststof stekkenplaat (in vele winkels worden hier de koraalstekken op tentoongesteld). Als je aquarium klein genoeg is en je een deel van het aquarium kunt afsnijden voor de nieuwe vis, zal dit goed werken. Zorg ervoor dat de plaat is geperforeerd zodat zuurstofrijk zeewater gemakkelijk beweegt tussen het afgesneden gedeelte van het aquarium en het hoofdaquarium. Het is natuurlijk ook belangrijk dat de plaat doorzichtig is. Een eenvoudigere methode die je in een groter aquarium kunt gebruiken, is door de nieuwe vis in een plastic doorzichtige kweekval te plaatsen die aan de zijkant van het aquarium hangt door middel van een algenmagneet of op het wateroppervlak drijft. Als je een kweekval gebruikt, zorg er dan voor dat er gaten in zitten waardoor het water kan stromen.

  
   Cirrhilabrus flavidorsalis female Foto: Danny Van Belle

Combineerbaarheid met andere dieren
Met de mogelijke uitzndering van kleine, delicate garnalensoorten (bijvoorbeeld Periclimenes), brengen deze lipvissen gewoonlijk geen schade toe aan ongewervelde dieren. Mannelijke dieren kunnen wel met ruzie maken met dezelfde of met andere soorten. Deze agressie is zelden dodelijk en gaat na een tijdje wel verminderen.

Als verschillende soorten Cirrhilabrus samen in hetzelfde aquarium worden gehuisvest, zal het grootste mannetje meestal dominant zijn over zijn soortgenoten. Als je aquarium groot genoeg is (500 liter en meer), probeer dan een harem te houden die uit één mannetje en meerdere vrouwtjes bestaat. Om gevechten tussen haremleden te voorkomen, is het belangrijk om ze tegelijkertijd te introduceren. Je kunt ook eerst de vrouwtjes toevoegen en daarna, nadat ze zich hebben aangepast, het agressievere mannetje. In kleine aquaria kunnen zelfs vrouwtjes niet met elkaar overweg of kunnen mannetjes vrouwtjes doden Ook best niet houden samen met andere agressieve lipvissensoorten zoals Coris, Pseudocheilinus en Thalassoma. Als je aquarium groot genoeg is en voldoende schuilplaatsen heeft dan kun je ze eveneens samen houden met vechtlustige doktersvissen, trekkersvissen en kogelvissen. Grotere agressieve Anthias zoals Pseudanthias squamipinnis en P. rubrizonatus zou ik ook niet samen houden met kleinere soorten Cirrhilabrus, vooral niet in kleinere aquaria.

 
   Cirrhilabrus lubbocki  Foto: Danny Van Belle

Het is niet ongebruikelijk dat twee mannetjes, vooral die van vergelijkbare grootte, een korte tijd vechten totdat ze hun rangorde hebben bepaald. In andere gevallen kunnen ze vechten totdat een exemplaar uit het aquarium springt (als het kan) of zich de hele tijd begint te verbergen. Je hebt een grotere kans op succes bij het houden van mannetjes als ze in grootte variëren en als je soorten vermijdt die op elkaar lijken (bijvoorbeeld als ze dezelfde algemene kleur hebben).

Vissen die honger hebben, zijn over het algemeen competitiever en strijdlustiger met elkaar. Voeder daarom voldoende zodat ze niet met elkaar in competitie moeten gaan. Zorg er dus voor dat je heel voorzichtig bent als je Cirrhilabrus bij elkaar houdt in kleinere aquaria (minder dan 100 liter). Het kan worden gedaan, maar om vissterfte te voorkomen, moet je de soorten en individuen zorgvuldig kiezen.

Als je mannelijke Cirrhilabrus-soorten houdt met meer passieve zoöplanktivoren (bijvoorbeeld kleine anthias, bepaalde kardinaalvissen, Chromis, Paracheilinus, pijlgrondels), zou de Cirrhilabrus de laatste vis moeten zijn die wordt geïntroduceerd. Zij jagen immers op hetzelfde voedsel en worden daarom als voedselconcurrenten aanzien.

Deze vissen zijn een potentiële maaltijd voor hengelaarsvissen, schorpioenvissen en tandbaarzen. Omdat de Cirrhilabrus-soorten langwerpig van vorm zijn, kunnen deze roofvissen lipvissen inslikken die relatief groot zijn in vergelijking met hun eigen lichaamsgrootte. Een andere mogelijke bedreiging voor deze lipvissen zijn tapijtanemonen (Stichodactyla spp.), zelfklevende zeeanemonen (Cryptodendrum adhaesivum) en cilinderrozen (CERIANTHIDAE). Het is bekend dat deze ongewervelde dieren deze lipvissen vangen terwijl ze door het aquarium zwerven op zoek naar een schuilplaats wanneer de lichten uit zijn of als ze in het donker worden gestoord.

Kleur in gevangenschap
Hoewel Cirrhilabrus-soorten in de natuur scholen of groepen vormen, zullen individuen het prima doen als ze alleen in het aquarium zijn. Maar er is één potentieel nadeel aan het alleen houden van sommige mannelijke Cirrhilabrus (bijvoorbeeld Cirrhilabrus exquisitus, C. scottorum, C. solorensis en C. temminckii). Hoewel kleurverlies bij veel rifvissen kan worden toegeschreven aan een onjuist dieet, zijn chromatische veranderingen bij mannelijke exemplaren vaker het gevolg van een gebrek aan sociale interacties met soortgenoten. Als deze vissen niet bij elkaar worden gehouden, begint de kleur van de mannetjes (en mogelijk zijn geslacht) terug te keren naar die van het vrouwtje. Het is bijvoorbeeld niet ongebruikelijk dat de mannelijke Cirrhilabrus scottorum de felrode vlek op zijn zijkanten verliest (een chromatisch kenmerk van de man) als ze niet worden gehuisvest bij leden van hun eigen soort.

 
   Cirrhilabrus lubbocki  Foto: Danny Van Belle

Een manier om dit te voorkomen is, zoals reeds eerder werd gezegd, door gedurende korte tijd een spiegel aan de voorkant of zijkant van het aquarium te plaatsen (bijvoorbeeld om de andere dag gedurende enkele uren). Op deze manier kan de inwonende mannelijke Cirrhilabrus worden misleid door te denken dat er andere mannetjes in het gebied zijn! Als je de spiegel de hele tijd in het aquarium laat, dan kan de aanwezige vis eraan gewend geraken of, erger nog, hij kan de huid rond de kaken beschadigen als hij probeert bij de rivaal in het spiegelbeeld te komen!
Als je lipvis dergelijke schade vertoont, stop dan met het gebruik van de spiegel.

Ziekten
Gelukkig zijn deze lipvissen erg ziekteresistent. Af en toe zullen ze last hebben van “witte stip” (Cryptocaryon irritans) of andere parasieten, maar meestal zijn ze een van de laatste vissen die het oplopen. Hoewel je misschien er mee wegkomt door ze één grote portie voedsel per dag te geven, zou ik je aanraden om ze vaker kleinere porties te geven. Ik probeer ze minstens twee keer per dag voedsel te geven om ervoor te zorgen dat ze niet uitgemergeld raken en vervolgens omkomen of agressief worden. De meeste voedingsmiddelen worden geaccepteerd, maar een verscheidenheid aan fijngehakte verse zeevruchten (bijvoorbeeld garnalen, zeevisvlees), bevroren Mysis en goed bevroren bereid voedsel zullen helpen om hun kleuren en goede gezondheid te behouden. Hoewel ze zich in de natuur voornamelijk uit de waterkolom voeden, zullen de Cirrhilabrus-soorten ook voedsel uit het levend steen of de zandbodem halen. Hoewel algen geen deel uitmaken van hun natuurlijke voeding, nemen deze lipvissen af en toe gevriesdroogde algen (Nori) op. Als je jouw Cirrhilabrus regelmatig voedt (wat ik zeker aanraad), heb je een goede eiwitafschuimer nodig om het aquariumwater in topconditie te houden.

   
   Cirrhilabrus lubbocki  Foto: Danny Van Belle

Een teken van onvoldoende voeding is het atrofiëren (in kracht afnemen) van de dorsale spieren. Wanneer dit gebeurt, lijkt het hoofd groter te worden omdat het aangrenzende spierweefsel in massa krimpt. Ik heb deze aandoening vaak gezien bij vissen die gehuisvest waren in rif aquaria of bij handelaars waar niet vaak werd gevoederd. Als je niet bereid bent om je vissen minstens één keer per dag in je aquarium te voederen, koop dan geen lipvissen. Als je een lipvis uit een rif aquarium moet verwijderen, zorg dan voor een goede visval. Deze vissen lijken niet al te slim te zijn. Ik heb talloze vissen een visval zien binnengaan die voedsel bevatte, zelfs nadat sommige van deze vissen een “slechte ervaring” hadden gehad, dit wil zeggen gevangen en verwijderd, met zo’n val in het recente verleden. Veel vissen leren deze vallen te vermijden na een enkele vangpoging!
Als je bereid bent om aan de hierboven besproken vereisten te voldoen, zou je één of meerdere van deze prachtige vissen jarenlang in je aquarium in leven moeten kunnen houden. Wees voorbereid, Cirrhilabrus-soorten zijn erg verslavend en het kan zijn dat je een groter aquarium of meer aquaria aanschaft, zodat je er meer kunt houden!

   Cirrhilabrus lyukyensis Foto: Danny Van Belle

   Cirrhilabrus cf temminckii Foto: Danny Van Belle

   Cirrhilabrus tonozukai Foto: Danny Van Belle

   Cirrhilabrus solorensis Foto: Danny Van Belle

Referenties:
Literatuur:
Fairy & Rainbow Wrasses and their relatives, A Comprehensive Guide to Selected Labroids, Rudie H. Kuiter, TMC publishing ISBN 0-9539097-2-7

Wrasses & Parrotfishes, the complete illustrated guide to their identification, behaviors, and captive care, Scott W. Michael, T.F.H. Publications, Inc. ISBN 1-890087-44-0

The 101 Best Saltwater Fishes, A Field Guide to Marine Aquarium Species, Scott W. Michael, T.F.H. Publications, Inc. ISBN 978-1-890087-92-0

Internet:
http://www.marinespecies.org

https://www.mapress.com/j/zt/article/view/zootaxa.4526.3.5

https://reefs.com/magazine/

https://reefbuilders.com/2015/05/05/fairy-wrasses-review-genus-cirrhilabrus/

https://reefbuilders.com/2015/09/29/32-fairy-wrasses-temminckii-group/

https://reefbuilders.com/2015/06/22/fairy-wrasses-cyanopleura-group/

https://reefbuilders.com/2015/07/21/fairy-wrasses-exquisitus-complex/