Portaalsite voor de échte zeeaquariaan

Rif-veilige trekkervissen

Tekst: Germain Leys   Foto’s: zoals vermeld

Ik zal beginnen met de titel van deze bijdrage te verduidelijken.
Rif-veilig, bij de liefhebber beter gekend als “reefsafe”, betekent dat de vissen niet aan de koralen eten of nippen. Dit betekent echter niet dat hij geen andere vissen of ongewervelden kan eten!

Wat is een trekkervis? Trekkervissen behoren tot de familie BALISTIDAE en zijn enkele van de meest geliefde rif-vissen. Het zijn prachtige, energieke vissen, vol persoonlijkheid en interessant gedrag. Toch durven maar weinig aquariumliefhebbers er een aan hun aquarium toe te voegen, uit angst dat het hun vredige, kleine ecosysteem op zijn kop zet. Sommige soorten moeten om deze reden worden vermeden, terwijl andere goede kandidaten zijn voor het rif-aquarium.

  Balistapus undulatus is geen rif-veilige soort vanwege zijn gedurfde temperament en zijn affiniteit voor het grondig verbouwen van aquaria. Foto: Danny Van Belle.

De familie BALISTIDAE maakt deel uit van de TETRAODONTIFORMES of kogelvisachtigen, samen met enkele van de beroemdste aquariumvisfamilies, zoals DIODONTIDAE (egelvissen), MONACANTHIDAE (vijlvissen), OSTRACIIDAE (koffervissen) en TETRAODONTIDAE (kogelvissen). De familie is verdeeld in 12 genera en 43 soorten:
- Abalistes (3 soorten)
- Balistapus (1 soort)
- Balistes (7 soorten)
- Balistoides (2 soorten)
- Canthidermis (3 soorten)
- Melichthys (3 soorten)
- Odonus (1 soort)
- Pseudobalistes (3 soorten)
- Rhinecanthus (7 soorten)
- Sufflamen (5 soorten)
- Xanthichthys (7 soorten)
- Xenobalistes (1 soort

Trekkervissen zijn ongelooflijk gewaagde en sympathieke vissen, die je begroeten als je voor hun aquarium komt staan. Ze hebben een krachtige, maar sierlijke manier van zwemmen, hebben mooie kleuren, passen zich gemakkelijk aan het aquariumleven aan en gedijen goed in gevangenschap. Ze zijn niet gevoelig voor de gebruikelijke aquariumvisziekten en hebben een legendarische trek in bijna elke soort vlezig voedsel.

Ondanks deze litanie van wenselijke kenmerken, halen sommige minpunten de glans van dit glorieuze beeld weg. Trekkervissen kunnen ook vraatzuchtig zijn en vele zullen hun hart ophalen door je opruimploegen op te eten. Indien al je garnalen, krabben, slakken, egels of zeesterren opgegeten zijn, kan dit een behoorlijk probleem worden, als er geen schoonmaakploeg meer is om de huishoudelijke taken in jouw aquarium uit te voeren. Sommige trekkervissen vormen zelfs een bedreiging voor kleine vissen. Ook verfraaien ze graag jouw aquarium door rotsen rond te slepen, van kleine stukjes tot verrassend zware stenen. Deze zin in renovatie kan leiden tot een echte puinhoop of zelfs glasbreuk in het geval dat je gevaarlijke rotsenglijbanen hebt opgebouwd.

  Balistes vetula (Koningin trekkervis of Queen Triggerfish) zal aan de koralen plukken wanneer hij onvoldoende gevoederd wordt. B. vetula kan tot 60 cm groot worden, dus een groot aquarium is vereist! Foto: https://www.fishbase.se/

Sommige soorten zijn ervoor gekend dat ze koraaltakken af breken en voor het consumeren van kleine SPS-koraalpoliepen, tot grote ontzetting van koraalhouders. Houd er ook rekening mee dat trekkervissen grote, sterke en energieke vissen zijn. Ze hebben een grote eigen ruimte nodig en kunnen gemeen zijn tegen hun aquariumgenoten, vooral als ze te klein behuisd zijn. Het kunnen zich dan als echte pestkoppen gedragen.

Als men mij zou zeggen: “Ik wil graag een trekkervis in mijn aquarium”, dan zou ik antwoorden: “Niet doen!”. Wil je echt “safe” zitten met een trekkervis? Houd ze dan in een aquarium met enkel grote vissen, zoals dokters- en keizervissen, zonder koralen. Zorg er voor dat de trekkervis de kleinste vis in jouw aquarium is. Ze blijven steeds een bedreiging voor alle vissen die in hun mond passen.

BALISTIDAE hebben krachtige kaken en stevige tanden. Iedere duiker die door een trekkervis werd gebeten, zal je vertellen dat deze vissen een enorme druk kunnen uitoefenen met hun muil. Ze zullen de duikers vooral aanvallen als ze hun nest met eieren bewaken en je te dicht in de buurt komt. Hun lichaam is ovaal gevormd, samengedrukt en gedrongen. Ze zwemmen door langzaam hun dorsale en anale vinnen te golven, maar ze gebruiken hun staartvin indien een snelle start vereist is.

  Rhinecanthus rectangulus (Picasso trekkervis of Wedge-tail Triggerfish) heeft een voorliefde voor garnalen en krabben en beweegt graag rotsen rond, waardoor het een betere kandidaat is voor een groter aquarium met enkel vissen. Foto: www.poppe-images.com

Voedsel
Triggers accepteren vrijwel elk aangeboden voedsel vrijwel onmiddellijk. Bijvoorbeeld, Balistes vetula (Koningin trekkervis) voedt zich bijvoorbeeld voornamelijk met egels (meer dan 70 % van hun darminhoud-analyses), maar monsters van veel andere dierfamilies werden ook in de darm gevonden, zoals krabben, schaaldieren, zeesterren, wormen, slakken - zelfs grote en dikwandige slakken zoals de koningin schelp Aliger gigas - algen, garnalen, kreeften, manteldieren, vissen en koraalfragmenten

Rhinecanthus rectangulus (Picasso trekkervis, zie foto pagina 5) geeft de voorkeur aan een dieet van voornamelijk Gammarus spp (vlokreeften). Amfipoden (garnaalachtigen), manteldieren, draad- en koraalalgen, krabben, borstelwormen, garnalen en andere kleine schaaldieren, bryozoën (mosdiertjes) en egels. Hoewel dit dieet in orde zou kunnen zijn als je deze vis in een rif-aquarium houdt, maakt zijn gedurfde temperament en krachtige rotsomwoelingen hem meer geschikt voor een groot aquarium met enkel vissen.

  Xanthichthys ringens (Sargassum trekkervis of Sargassum Triggerfish) wordt max. 25 cm en in gevangenschap zelfs slechts 15 cm. Hij eet ook niet aan de koralen, wat hem geschikt maakt voor een rifaquarium. Foto: https://www.marineworldaquatics.co.uk/

Aan de andere kant van de schaal kan Melichthys niger (zwarte trekkervis) een mooie potentiële kandidaat zijn voor het rif-aquarium, omdat de analyse van de darminhoud voornamelijk algen, kleine schaaldieren, garnalen, copepoden en weekdierlarven onthult. Het is echter vaak een ordinaire zandgraafmachine, wat een probleem kan vormen in rifaquaria. M. niger kan worden overwogen door liefhebbers die niet zo gericht zijn op koraal of waar het potentiële graven geen probleem is.

Xanthichthys ringens (Sargassum trekkervis, deze naam is afgeleid van hun gedrag als juvenielen. Jonge dieren leven in schoolverband onder drijvend “Sargassum-wier”. Deze drijvende wieren vormen vaak eigen biotoopjes met vaak unieke dieren) is een echte pelagische planktoneter. De meeste darmanalyses laten een enorme aanwezigheid van eenoogkreeftjes, weekdierlarven, planktonische viseieren, borstelwormen en holtedieren zien. Dit is de beste soortenkeuze om elke bedreiging in een rifaquarium te voorkomen, inclusief je schoonmaakploeg. Xanthichthys mento (roodstaart trekkervis), wiens favoriete banket een selectie van amfipoden, copepoden, kreeftlarven, weekdierlarven, borstelwormen en viseieren is, is een andere ideale optie.

  Melichthys niger (zwarte trekkervis of Black Triggerfish) algemeen gekend als de Black Durgon, kan er ofwel erg donker zwart of bruinig uitzien met een gele rug, afhankelijk van zijn stemming, leeftijd en omgevingslicht. Max. lengte 50 cm. Foto: Danny Van Belle

Welke zijn nu de beste soorten voor het rif-aquarium?
Xanthichthys leven in het open water, in het midden tot diep in het rif.
Ze zijn, zoals hierboven beschreven, bijna uitsluitend planktoneters.De meeste soorten in dit genus zijn diepwatervissen en, hoewel ze in sommige gebieden heel gewoon kunnen zijn, zijn ze schaars in de handel. Dit doordat de meeste visverzamelaars niet uitgerust zijn om vissen op grote diepte te verzamelen. Het zijn daarom ietwat dure vissen.
Met een gemiddelde volwassen grootte van 20 tot 25 cm in gevangenschap, is een minimum van 1.000 l vereist voor één enkele vis, en minstens 1.500 l voor een koppel. Het is belangrijk om deze open water zwemmers in een lang aquarium te houden, idealiter 250 cm lang, maar gezien de gemiddelde grootte van het thuisaquarium, zou 180 cm een goed compromis zijn.
Houd er rekening mee dat de meeste soorten diepwatervissen zijn, gewend aan een koelere temperatuur dan de gebruikelijke soorten in een ondiep rif. Ze zullen zich meer op hun gemak voelen bij 21 tot 24 °C dan bij 25 tot 28 °C. De watertemperatuur kan een rol spelen in hun metabolisme en door extrapolatie, hun levensduur.
Het zijn echt vreedzame vissen (maar toch energiek in hun gedrag) en ze zullen geen medebewoners lastig vallen of onderhoudsploegen opruimen. Verleid je trekkervis echter niet met nanogarnalen zoals Thor amboinensis of andere soortgelijke kleine dieren. Deze trekkervissen negeren koralen en ongewervelde dieren volledig. Er zijn zeven soorten in het genus. Xanthichthys is het enige genus waar mannetjes en vrouwtjes behoorlijk onderscheidend van kleur zijn en dit geldt voor elke Xanthichthys-soort. De twee soorten die ik consequent aanbeveel, op basis van temperament en beschikbaarheid, zijn de Xanthichthys auromarginatus (blauwkeel trekkervis) en de Xanthichthys mento (roodstaart trekkervis).
X. auromarginatus is wijd verspreid in de Indo-Pacific, van Oost-Afrika tot Hawaï en in het noorden van de Ryukyus tot aan Nieuw-Caledonië aan de zuidkant van zijn areaal. Hij komt vaak voor in kleine, losjes georganiseerde groepen, langs zeewaartse ravijnen in sterke stromingen, die rijk zijn aan zoöplankton. Het is de enige soort die soms in ondiep water (12 m) kan gevonden worden, maar vaker worden ze gezien op diepten tussen 20 en 40 m. De gemiddelde volwassen grootte is 20 tot 25 cm. Mannetjes dragen de kenmerkende felblauwe keel en felgele vin uiteinden. Vrouwtjes zijn over het algemeen grijs, met lichte, parelachtige schubben op het hele lichaam, een zwarte ruglijn en zwarte staart uiteinden.

  Foto’s boven en onder: Odonus niger (Blauwe trekkervis of Red Tooth Triggerfish) max 30 cm in gevangenschap. Vereist een aquarium van minstens 1.000 l. Sommige exemplaren zullen geschikt zijn voor jouw aquarium, andere niet. Ze kunnen per individu een ander temperament hebben. Foto’s: www.poppe-images.com

Xanthichthys mento heeft een gemeenschappelijke volwassen grootte van 9 tot 11 cm, tot 30 cm in het wild. Deze soort is wijd verspreid in de subtropische Stille Oceaan, met een zuidelijke populatie van Fiji tot Chili en een noordelijke populatie van Zuid-Japan tot Zuid-Californië. Deze trekkervissen vormen grote scholen rond oceanische eilanden, bijvoorbeeld Pitcairn, Paaseilanden, Hawaii, Clipperton en Galápagos, bijvoorbeeld. Juveniele exemplaren kunnen onder algenvlotten drijven en soms honderden kilometers van de kust belanden.

  Gebaseerd op de maaginhoud van Xanthichthys mento, (roodstaart trekkervis of Redtail Triggerfish) is het een ideale soort voor rifaquaria. Wordt in de natuur max. 30 cm lang en in gevangenschap nog geen 20 cm. Foto: internet https://www.marineworldaquatics.co.uk/

X. mento is een van de meest felgekleurde Xanthichthys-soorten. Mannetjes zijn mosterdgeel met blauwe stippen op elke schub aan de zijkanten, een fel paarse staart in rood en blauw en een brede, donkerrode lijn op de rug- en buikgrenzen, Ze hebben een zeer heldere oranje vlek onder de eerste rugwervelkolom (verborgen wanneer de wervelkolom in rust is), heldere gele einden op de dorsale- en anale vinnen. De kop is mosterdgeel tot legergroen.
Ze hebben ook drie, felblauw gekleurde, groeven op elke wang. Vrouwtjes zijn bijna hetzelfde, enkel saaier gekleurd over het hele lichaam.


Xanthichthys auromarginatus (Blauwkeel trekkervis of Gilded Triggerfish.) Foto: Danny Van Belle

Aanpassing en gedrag in het aquarium
Trekkervissen passen zich gemakkelijk aan gevangenschap aan. Ze zijn niet verlegen en ze zijn altijd op zoek naar iets om te eten. Ze nemen gretig bijna elk voedsel aan dat je aanbiedt, van zodra ze worden ingebracht in het aquarium. Ze zijn niet gevoelig voor veel voorkomende ziekten en parasieten doordat ze dikke schubben en een slijmlaag hebben die hen beschermt.
Om kleinere vissen te intimideren, introduceer je een trekkervis als laatste vis aan je populatie. Zelfs als ze vreedzaam zijn, hebben trekkervissen een indrukwekkend temperament en halen hoge zwemsnelheden. Houd er rekening mee dat, net als bij vele andere soorten, het gedrag van trekkervissen agressiever wordt naarmate ze groter en ouder worden. Ze zijn vaak een aantal jaren perfect vreedzame vissen en onthullen dan plotseling een veel agressievere kant. Ze eten dan plots een aantal ongewervelden, snuffelen aan kleine vissen of tonen nieuwe niveaus van agressie. Dit gedrag kan ook een teken van stress zijn, zoals wanneer een vis honger heeft of zich ongemakkelijk voelt in zijn omgeving. Als een trekkervis zich claustrofobisch voelt, kan deze agressief reageren op zijn aquariumgenoten.
Zorg ervoor dat je voldoende ruimte beschikbaar hebt voor je trekkervissen en voeder ze elke dag royaal om je aquarium rustig te houden. Een gezonde trekkervis is dik, vertoont levendige kleuren en gedraagt zich levendig. Hij is helemaal niet verlegen en moet naar het glas komen als de verzorger in zicht komt. Voer je trekkervis met een verscheidenheid aan dierlijke soorten zoals: garnalen (grote krill, garnalen voor menselijke consumptie, vers, bevroren of gedroogd, maar zonder toevoegingen), schelpdieren (kokkels, oesters, mosselen), inktvisvlees en zelfs kleine bevroren of verse vis. Aarzel niet om dit dieet geregeld te verrijken met vitamines, knoflooksap of visolie. Als jouw vis wordt gevoed met een breed scala aan kwaliteitsvoedsel en royaal wordt gevoed, zal hij niet op zoek gaan naar een “snack” en dit zal de vijandigheid tegenover zijn aquariumgenoten verminderen.

  Xanthichthys auromarginatus is volgens mij één van de geschiktste trekkervissen voor een gemengd rif-aquarium mits dat hij minstens drie maal per dag wordt gevoederd. Foto: www.ReefSecrets.org

Meestal huisvest je herbivore vissen zoals doktersvissen in jouw gezelschapsaquarium. Er is een goede kans dat je jouw trekkervis ziet aanvallen op de algenvellen die je de herbivoren aanbiedt. Veel carnivore rifvissen nemen een deel van hun dagelijkse rantsoen uit algen, omdat het rijk is aan eiwitten, vitamines, omega-3-vetzuren en oligo-elementen zoals ijzer, mangaan en jodium. Aarzel dus niet om jouw vissen elke dag te voeren met verse of gedroogde algen.

  Xanthichthys auromarginatus (Blauwkeel trekkervis of Gilded Triggerfish) wordt in het aquarium max 20 cm. Foto: Archief Aquariumwereld (RoVaMo).

Er bestaat binnen elke soort een verschillend gedrag. Net zoals bij de mens heb je meer en minder agressieve vissen. De omstandigheden waarin ze gehouden worden spelen ook een grote rol. Heb je dus de pech een agressief individu aan te schaffen, dan kan dit een dure aankoop worden als blijkt dat de nieuw aangekochte trekkervis verschillende van jouw vissen of koralen naar binnen heeft gewerkt. Heb je een schuwer exemplaar aangekocht, dan zou het kunnen dat hij veelal achter het levend steen blijft en zich maar nu en dan laat zien.

Trekkervissen zijn verbazingwekkende vissen indien ze in een geschikte omgeving worden gehouden. Ik wens je het beste met je trekkervissen en vele jaren plezier met hun gezelschap!

  Trekkervissen kunnen ook het slachtoffer worden van predatie! Hier wordt een trekkervis verorberd door een hagedisvis. Gelukkig zal dat niet in een aquarium gebeuren! Foto: Marion Haarsma www.onderwaterfilm.nl

Bronnen:
Literatuur:
- Scott, W. Michael, Reef Fishes, vol 1, A Guide to Their Identification, Behavior, and Captive Care, ISBN 1-890087-21-1
- Debelius, Helmut, Indian Ocean, Reef Guide, IKAN-Unterwasserarchiv D-65933 Frankfurt
- Burgess, Warren & Dr. Axelrod, Herbert R., Poissons de recif du Pacifique, Tome 1, Ets. Humblet sprl, 4000 Liège, Belgique.
- Randall, John E. & Allen, Gerald R. & Steene, Roger C., The Complete Divers’ & Fishermen’s Guide to Fishes of the Great Barrier Reef and Coral Sea, ISBN 1 86333 012 7.
- Reef Hobbyist Magazine 3/2019.

Internet:
- https://nl.wikipedia.org
- https://www.zeewaterforum.info/database/
- http://www.marinespecies.org