Portaalsite voor de échte zeeaquariaan

Aquarium macrofotografie

Een aparte tak van de (aquarium)fotografie is macrofotografie. Macrofotografie zet alles wat heel klein is toch groot op de foto. Hierdoor worden vaak de lelijkste wezens toch erg mooi en soms onherkenbaar! Macrofotografie en een zeeaquarium vormen een mooie combinatie….

Een stukje uitleg over macrofotografie
Om mooie macrofoto’s te kunnen maken kun je gebruik maken van een spiegelreflex camera en speciale macro-objectieven. Echter deze macro-objectieven zijn vaak duur en zijn beperkt in het gebruik. Behalve met speciale macro-objectieven kun je ook ‘normale’ groothoek-objectieven gebruiken maar dan heb je wel speciale hulpmiddelen nodig….

Ik zal 3 methodes bespreken waarmee ik macrofoto’s maak: methode 1: met behulp van omkeeradapters en ‘normale’ groothoek-objectieven, methode 2: met behulp van een balg en een macro-objectief. In plaats van een macro-objectief kan ook een ‘normaal’ objectief gebruikt worden maar de resultaten kunnen dan sterk uiteenlopen… En als laatste methode 3: een combinatie van de twee voorgaande methodes.
Naast deze 3 methodes kunnen ook de zogenaamde ‘tussenringen’ (‘extension tubes’) worden gebruikt. De tussenringen kunnen gecombineerd gebruikt worden bij alle methodes. Ik bespreek ze daarom niet apart.

Methode 1: macrofotografie met omkeeradapters en ‘normale’ groothoek-objectieven
De eerste methode is wat minder bekend en voor de hand liggend maar wordt door de (hobby)fotografen vaak gebruikt: zet een groothoek-objectief omgekeerd op je camera. Als je dit probeert zul je merken dat dit niet zomaar kan. Het past simpelweg niet! “Maar hoe dan?” zul je je misschien afvragen….
Er zijn speciale adapters te koop die het mogelijk maken een objectief omgekeerd op de camera te monteren. Deze adapters moeten geschikt zijn voor de gebruikte camera en de juiste diameter hebben voor het objectief wat je wilt gebruiken. Op internet zijn tal van adapters te vinden! Het voordeel is dat je op deze manier je ‘normale’ groothoek-objectief (bijvoorbeeld 24mm of 28mm) kunt blijven gebruiken!
Ik gebruik een “Canon EOS 50D” spiegelreflexcamera met APS-C sensor voor beide methodes en gebruik bij deze methode het veel gebruikte ‘allround’ zoom-objectief “EF 24-105mm USM L”. Dit objectief neem ik meestal mee op vakantie omdat hij een mooi bereik heeft om landschappen te fotograferen (groothoek-objectief) maar ook in staat is om onderwerpen redelijk dichtbij te halen (tele-objectief). Het is echter geen macro-objectief en dus niet zomaar geschikt om kleine onderwerpen groot op de foto te zetten. Maar met de ‘omkeeradapter truck’ verandert dat….
Uiteraard kunnen ook andere (goedkopere) objectieven gebruikt worden. Zo heb ik goedkoop (€15,-) een handmatig groothoek-objectief gekocht (28mm) van een vreemd merk. Door dit object omgekeerd op de camera te monteren kun je mooie macro-opnames maken. Handmatig wil zeggen: ik kan het diafragma handmatig instellen. Hier kun je uiteraard ook nog handig gebruik maken van de ‘tussenringen’ voor een nòg grotere vergroting. Later meer over het ‘diafragma’.

Goedkoop 28mm groothoeklens met passende omkeeradapter.

Op de overzichtsfoto kun je duidelijk zien dat het “EF 24-105mm USM L” zoom-objectief omgekeerd op de camera gemonteerd zit. De welbekende ‘rode ring’ van een Canon ‘L’-objectief zit altijd aan de voorzijde. Maar zoals je nu ziet zit deze ring aan de zijde van de camera. Het gedeelte van het objectief wat normaliter aan de camera vastzit, zit nu aan de voorkant. Het objectief zit met behulp van een speciale omkeeradapter omgekeerd gemonteerd.

Scherpte-diepte en diafragma
Wat macrofotografie speciaal maakt is dat een klein onderwerp toch mooi groot op de foto wordt neergezet, en dit zonder digitale zoom functies te gebruiken. Wat macrofotografie echter moeilijker maakt dan het maken van ‘normale’ foto’s is dat de scherpte-diepte zeer beperkt is. Hoe groter de vergroting van het onderwerp, des te kleiner wordt de scherpte-diepte. Wat is scherpte-diepte precies?
In een eerder artikel over fotografie heb ik ooit voorbeelden gegeven van scherpte-diepte.

Deze ‘portret’ opname (géén macro-opname) van mijn koraalklimmer geeft dit mooi weer, zie foto op de volgende pagina. De focus (scherpte) ligt hier duidelijk op het voorste oog. De bek is al minder scherp afgebeeld en alles achter het oog is helemaal wazig. De ‘pluimpjes’ op zijn rugvinnen zijn helemaal onherkenbaar op deze foto. De scherpte-diepte is het gebied in de diepte wat scherp is afgebeeld. Hoe meer scherpte-diepte in de foto, des te meer van de vis wordt scherp afgebeeld. Ik schat dat de scherpte-diepte hier ergens tussen de 5 en 10mm ligt. Beperkte scherpte-diepte wordt veel toegepast bij portret fotografie om de aandacht te trekken naar een bepaald punt in de foto…. Is ze niet mooi? (Of is het een hij?)
Bij macrofotografie ligt de scherpte-diepte rond de 1 à 2 mm maar kan soms ook minder dan 1 mm bedragen, afhankelijk van bijvoorbeeld de vergrotingsfactor. Om toch voldoende scherpte-diepte te behouden in een macrofoto wordt gebruik gemaakt van het diafragma van het objectief.
Door het diafragma op een grote waarde in te stellen (oftewel een kleine lichtopening) neemt de scherpte-diepte op de foto toe. Echter de hoeveelheid licht op de sensor wordt hierdoor zeer beperkt. Een lange sluitertijd is dan vereist om toch een goed belichte foto te kunnen maken. Je wilt immers wel wat zien op de foto…. Bewegende onderwerpen kun je op deze manier dus niet goed en scherp vastleggen….

Deze ‘portret’ opname (géén macro-opname) van mijn koraalklimmer geeft dit mooi weer

Met wat oefening wordt het onderwerp goed zichtbaar op het scherm.

Spelen met het diafragma
Het diafragma is een belangrijk onderdeel van een objectief om bij macrofotografie te spelen met de scherpte-diepte en de hoeveelheid licht. Het is dus belangrijk dat het diafragma in te stellen is.
Wanner je gebruik maakt van de wat oudere ‘handmatige’ objectieven kun je het diafragma handmatig instellen op de gewenste waarde door aan de diafragma-ring te draaien. Echter dit geeft ongemak bij het maken van een foto omdat het geheel soms verschuift bij het instellen en het onderwerp dus onscherp wordt. Omdat ik hier gebruik maak van een Canon elektronisch ‘EF’-objectief wordt het diafragma door de camera ingesteld op het moment dat de foto genomen wordt. De gebruikte omkeeradapter heeft echter als nadeel dat de elektronische signalen van de camera niet meer worden doorgegeven aan het objectief. Het diafragma van het objectief wordt hierdoor onbedienbaar en blijft maximaal open en dit geeft de kleinste scherpte-diepte. Om dit probleem te verhelpen heb ik een speciale ‘EF’-aansluitadapter gekocht en gebruikt. Die zorgt ervoor dat de elektronische signalen toch weer naar het objectief doorgestuurd worden. De signalen van de camera moeten nu namelijk naar de andere kant van het objectief getransporteerd worden. En daar zorgt deze speciale adapter voor.

Het klinkt ingewikkeld maar ik verzeker je dat dit alles bij elkaar een stuk goedkoper is dan speciale macro-objectieven…. Die kunnen nieuw wel €600,- tot €1500,- kosten. De adapters zijn uiteraard besteld via de bekende Chinese verkoopsite voor rond de €40,-. Van een beter merk zijn ze echter te koop voor rond de €250,-.
Door middel van het diafragma kan de scherpte-diepte vergroot worden door de diafragma-waarde zo groot mogelijk in te stellen. De sluitertijd moet hierdoor echter opgerekt worden tot enkele seconden dus een stevig statief is noodzakelijk om geen bewegingsonscherpte te krijgen. Wanneer de opening van het diafragma te klein wordt, zullen andere ongewenste effecten gaan optreden. Zelf gebruik ik een diafragmawaarde tussen de 13 en 18 voor goede resultaten.

Vergroten van het onderwerp
Bij macrofotografie wordt het onderwerp vergroot. Je wilt zoveel mogelijk van het onderwerp op het oppervlak van de sensor (en dus foto) afgebeeld hebben. Hoe meer het onderwerp qua oppervlak de sensor beslaat, des te meer is de vergroting.
Normaal wordt een onderwerp sterk verkleind. Bijvoorbeeld een boom wordt sterkt verkleind om hem toch in zijn geheel op de foto (dus sensor) te krijgen. De boom is immers vele male groter dan de sensor. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld een platworm die in werkelijkheid maar een klein stipje beslaat op de sensor. De afmetingen van een APS-C sensor van de gebruikte “Canon EOS 50D” bedraagt 22,3 × 14,9 mm.

Een onderwerp kan worden vergroot door het kleinste (achterste) lenselement in een objectief verder weg te plaatsen ten opzichte van de beeldsensor: de afstand tussen de sensor (bij analoge camera’s: de film) en het achterste, kleine lenselement moet dus worden vergroot. Dit is precies wat gebeurt wanneer een objectief omgekeerd op de camera gemonteerd wordt. De afstand tussen de sensor en het kleinste element uit het objectief wordt behoorlijk vergroot! Methode 2 met een ‘balg’ doet precies hetzelfde. Dit geldt ook voor tussenringen.

Ongeacht de toegepaste methode, belangrijk is dat het diafragma instelbaar blijft vanwege de scherpte-diepte instelling.
Met het “EF 24-105mm USM L” objectief kan de vergrotingsfactor variabel ingesteld worden door aan de ‘zoomring’ te draaien. Het kleine lensdeel schuift hierdoor naar voren of naar achteren. Wanneer een balg wordt gebruikt, wordt de vergrotingsfactor ingesteld door de balg uit te rekken (vergroten) of in te trekken (verkleinen).

De platworm op de plaat
Op de voorruit van mijn aquarium zat een kleine platworm van 2mm groot. Platwormen zijn parasieten in ons aquarium maar wie heeft ze niet? Ik in ieder geval wel… In het rode kader op de foto is te zien dat de platworm van 2mm in het midden zit. Je ziet ook duidelijk hoe dicht ik met het objectief bij de platworm ben. Normaliter is met dit objectief de minimale afstand tot het onderwerp 45cm! Nu is dit slechts enkele centimeters.

Het valt nu echter niet mee om de platworm duidelijk in de camera te zien. Dit komt door de zeer beperkte scherpte-diepte. Een beetje naar voren of een beetje naar achteren met de camera en je ziet alleen een wazig vlak! Het vereist wat oefening om het onderwerp in beeld te krijgen. De ‘live view’ functie van de camera is geen overbodige luxe.

Met wat oefening zijn leuke resultaten te halen en is een vervelende parasiet toch nog erg nuttig! Je ziet links boven in het scherm van de camera dat het diafragma is ingesteld op 10 en de sluitertijd op 2,5 seconden.

De platworm ruim 4 keer vergroot.

Methode 2: macrofotografie met een balg.
Een balg vind ik persoonlijk een fijnere manier van macro fotograferen maar een goede balg is een stuk duurder (rond de €600,-) en daarom niet voor iedereen interessant. Toch wil ik hier wat over vertellen… Zelf heb ik een geschikte balg 2de hands gekocht op internet.
Dat scheelt toch snel honderden euro’s!

Balg met een “EF 100mm USM L MACRO” objectief, normaal gemonteerd.

Het gebruik van een balg is vergelijkbaar met de eerder beschreven methode 1. Daar gebruikte ik de zoom functie van het “EF 24-105mm USM L” objectief om de vergroting in te stellen. Hiervoor was wel een omkeeradapter nodig die ook nog eens het signaal van de camera doorgeeft aan het objectief zodat de camera het diafragma kan blijven instellen op het moment van het maken van de foto.
De gebruikte balg moet eveneens deze signalen kunnen doorgeven aan het gebruikte objectief. Dat maakt dat de balg dus geschikt moet zijn voor de gebruikte camera en de gebruikte elektronische objectieven. Niet iedere balg geeft de signalen door! Bij een balg worden de objectieven niet omgekeerd gemonteerd maar normaal. Elk objectief kan in principe gebruikt worden. Echter ik geef de voorkeur aan het “EF 100mm USM L MACRO” objectief of het goedkopere “EF 100mm USM MACRO” (dus géén ‘L’ versie).

Hier zijn duidelijk de scherpe ‘schraap-tandjes’ te zien waarmee de slak alg kan afschrapen van de ondergrond. Deze foto is niet digitaal ingezoomd!

Het gebruikte “EF 100mm USM L MACRO” objectief is geen zoom-objectief maar de zoomfunctie is met een balg overbodig. Deze combinatie geeft prachtige resultaten. De vergroting kan worden ingesteld door de balg te verschuiven en door de scherpstelring van het objectief te verdraaien. Ook hier is de nodige oefening nodig om het onderwerp goed in beeld te krijgen.
De verschillende macro-foto’s (behalve de platworm) zijn gemaakt met methode 2.

Methode 3: macrofotografie met een balg en omgekeerde zoom-objectief.

Het ‘EF 24-105mm USM L” zoom-objectief omgekeerd gemonteerd op de camera.

De platworm zit in het midden van het rode kader.

En ja, het kan nog gekker… om nòg grotere vergrotingen te krijgen heb ik gebruik gemaakt van een combinatie van methode 1 en 2. Ik heb het “EF 100mm USM L macro” objectief echter vervangen door het “EF 24-105mm USM L” objectief wat omgekeerd op de balg gemonteerd is. Het vergt wel wat oefening om het onderwerp goed in beeld te krijgen maar je krijgt prachtige vergrotingen. Onderstaande foto laat de mond van een klein slakje zien.

Ook de planaria kan nu nòg groter op de plaat gezet worden:

Kalkwier

Je ziet, je kunt op deze manier lekker creatief fotograferen….
Mochten meer mensen geïnteresseerd zijn in macrofotografie, zoek maar eens met ‘google’ of zoek maar eens op ‘youtube’ en je vindt heel veel informatie en voorbeelden. “Creativity is the limit”.
Plaatjes zeggen meer dan woorden…..