Portaalsite voor de échte zeeaquariaan

In de systematiek van de vissen in de orde van de Perciformes (Baarzen) en de onderorde Percoidae vinden we de familie van de Pseudochromidae (Dwergzeebaarzen). Dalen we dan nog verder af in de systematiek dan vinden we de onderfamilie van de Pseudochrominae en het genus Pseudochromis. Dit genus willen we even onder de loupe nemen. want het is het meest soortenrijke genus van de familie. Andere genera in deze familie zijn Assiculus, Cypho, Labracinus, Ogilbyina, Pictichromis, Pseudoplesiops en Trachinops. Het genus Pseudochromis bevat ongeveer 71 geldige soorten (2012). Enkele jaren geleden is er een herverdeling geweest in de Pseudochromidae. Zo werden bijvoorbeeld sommige pseudochromissoorten overgebracht naar het genus Pictichromis, zoals onder andere P. diadema, P. paccagnellae en P. porphyrea en werd P. novaehollandiae ondergebracht bij het genus Ogilbyina. Hoewel ze nog vaak te koop worden aangeboden onder hun oude naam vallen ze toch niet binnen het bestek van dit artikel.

 
P. fuscus Foto: www.wetwebmedia.com

Vissen van het genus Pseudochromis zijn voor veel rifaquarianen gegeerd omdat ze klein blijven, mooi van kleur zijn en vooral omdat ze de meeste lagere dieren met rust laten, ook de garnalen. Toch hebben ook deze visjes nog enkele "tekortkomingen". Vele soorten hebben een "rot temperament" en kunnen de hel doen losbreken tussen soortgenoten en gelijk gekleurde vissen, in het anders zo vredige gezelschapsaquarium.

Het zijn eerder klein blijvende soorten. De grootste is ongeveer 15 cm voor P. persicus maar meestal blijven ze echter tussen de 7 en de 10 cm lang, hetgeen hen uiterst geschikt maakt voor onze aquaria.

Ze komen voornamelijk voor in de Rode Zee, de Stille oceaan of de Indische oceaan. De grootste soortenrijkdom komt echter in het Westelijk deel van de Stille oceaan voor. Ze hebben daarenboven praktisch allen dezelfde biotoop, namelijk koraalformaties en rotspartijen op een zandige bodem.

Verschillende karakteristieken onderscheiden de dwergzeebaarzen van hun naaste verwanten. De meest opvallende is de peervormige oogpupil. Bovendien hebben ze schubben op de kop, een doorlopende rugvin met 2 â 3 stekels en 21 tot 37 zachte vinstralen en een onderbroken zijlijn.

P. bitaeniatus Foto: www.wetwebmedia.com

Deze van nature schuwe vissen wagen zich nooit ver van hun schuilplaats. Het kleine formaat en de afwezigheid van anatomische verdedigingsmiddelen maken hen zeer kwetsbaar voor roofvissen allerhande. Een constant wakende levenswijze behoedt hen tegen "gegeten worden". Vele dwergzeebaarzen vertonen "mimicry" (kleur- en gedragsnabootsing). Zo bootst de "smakelijke" Manonichthys paranox de "stekelige" Zwarte Dwergkeizer Centropyqe nox na. Hij bootst niet alleen het kleurpatroon na, hij zwemt ook zoals de dwergkeizer. Zo bootst ook Manonichthys splendens de Zwartrug keizersvis Chaetodontoplus mesoleucus na

Hoewel dwergzeebaarzen geen "poetsvissen" zijn werden er toch verschillende waarnemingen gedaan van P. aldabraensis, P. cyanotaenia en P. springeri die andere vissen poetsten. Mogelijk kadert dit gedrag ook in het nabootsen van onder andere Larabicus quadrilineatus en andere poetsvissen die eveneens iriserende blauwe strepen van kop tot staart hebben. Zo zouden ze minder last hebben om als prooidier beschouwd te worden.

Alle dwergzeebaarzen zijn territoriaal ingesteld en verjagen soortgenoten en alle indringers door staartslagen en uiteindelijk bekvechten (hier niet figuurlijk bedoeld.) In veel gevallen kan dat territorium het hele aquarium in beslag nemen. Hierdoor kunnen ernstige lichamelijke letsels ontstaan. Dwergzeebaarzen hebben ook een lage tolerantie voor lipvissen. Dit komt waarschijnlijk door het feit dat lipvissen visseneieren eten, en zeebaarsjes, die toch broedzorg uitoefenen, van nature uit genetisch geprogrammeerd zijn om broedrovers aan te vallen. Koop dus nooit een Pseudochromis zonder voldoende literatuur geraadpleegd te hebben. Uw aankoop zou wel eens een terreur in uw aquarium kunnen worden.

Het zijn "harde" vissen die minder goede aquariumcondities toch kunnen doorstaan. Zo kunnen ze overleven in aquaria die hogere nitraatwaarden bevatten en een laag zuurstofgehalte hebben. Om die reden zijn er ook weinig uitvallen bij het verschepen van de vindplaats naar de aquariumgroothandel. Opgelet indien u levend steen uit uw aquarium verwijdert, vaak zitten ze hierin verborgen zonder dat u het weet.

Ze zijn niet kieskeurig wat hun voeding betreft. Ze eten het liefst kleine kreeftachtigen zoals Mysis, Artemia, Krill en Copepoden (plankton) maar ook fijngesneden mosselen, inktvis en droogvoer worden gretig aangenomen. Door eenzijdige voeding kunnen ze soms wel eens van kleur vervagen, dus u kan best een zo groot mogelijke variatie voedsel aanbieden

Soorten uit de Rode Zee verlangen een iets hoger zoutgehalte SG. 1.030, doch kunnen gemakkelijk aan een lager zoutgehalte gewend worden mits het langzaam gedaan wordt. Het is ook raadzaam het aquarium goed af te sluiten met een net of dekruiten, daar zeebaarsjes bij verontrusting of wanneer ze achterna gezeten worden wel eens uit het water springen. Zelfs het plotseling in- of uitschakelen van de aquariumverlichting of andere verlichting kan dit gedrag veroorzaken. Het creëren van voldoende schuilplaatsen en holen is een noodzaak om "gedragsproblemen" met dwergzeebaarzen tot een minimum te beperken.

In de natuur leven ze paarsgewijs of in kleine groepjes. Als ze in kleine groepjes leven dan zwemmen ze toch niet te dicht bij elkaar en laten ze een kleine afstand tussen elkaar. Indien men in een (voldoende groot) aquarium een groepje inbrengt, zal zich een harem vormen. Het sterkste en grootste exemplaar zal een mannetje worden, en de rest zullen wijfjes blijven.

Toch kunnen dwergzeebaarzen best slechts als één enkel exemplaar in een huiskameraquarium verzorgd worden. Ze worden best zo klein mogelijk aangekocht, zo kan U ze het gemakkelijkst over wennen. Wil U toch meerdere exemplaren houden dan moet U beslist een groepje of een paartje aankopen en de dieren samen in het aquarium overbrengen. Dit gaat het best met de redelijk vreedzame Pseudochromis fridmani, indien het aquarium groot genoeg is

P. marshallensis Foto: www.wetwebmedia.com 

Een aantal Pseudochromissoorten zijn endemisch in de Rode Zee (komen enkel daar voor). In Israël is het vangen van deze dieren streng verboden en in de omringende landen is de vangst zeer beperkt toegestaan. Gelukkig voor ons is er eind jaren 90 een intensief onderzoek- en ontwikkelingsproject opgestart bij de onderzoekingsafdeling van de Red Sea Fish Farm Ltd. in Eilat in Israël. Hier is men er in geslaagd om P. fridmani en P. flavivertex in gevangenschap na te kweken. Dank zij deze onderzoeken werd onder andere Pseudochromis fridmani reeds door verschillende aquarianen gekweekt. Ondertussen werden ook andere soorten met succes in gevangenschap gekweekt. Jammer genoeg is daardoor de prijs niet spectaculair gedaald, maar worden ze toch nog sporadisch in de handel aangeboden. Indien ze niet meer in gevangenschap zouden gekweekt worden, zouden we ze waarschijnlijk helemaal niet meer kunnen aankopen

Van een aantal soorten zijn reeds hybriden verkrijgbaar. Zo zijn kruisingen van P. fridmani en P. sankeyi tegenwoordig regelmatig in de handel verkrijgbaar, meestal lichtblauw van kleur. Uitzonderlijk komen er ook lichtviolette exemplaren met een volledig horizontale zwarte dwarsstreep voor.

P. fridmani x sankeyi     P. fridmani x sankeyi kleurvar. P. fridmani x sankeyi 3de gen.
Fotos: Germain Leys

Negen soorten gaan we aan een nader onderzoek onderwerpen.

Pseudochromis aldabraensis (Oranje dwergbaars) Bauchot-Boutin, 1958
Wordt ongeveer 8,5 cm en komt voor van de Arabische Golf tot Pakistan. Hij komt ook voor in Sri Lanka. Het meest is hij te vinden in de Golf van Oman.
Dit is misschien wel de meest prachtig gekeurde dwergzeebaars. Het lichaam is geeloranje met een iriserende blauwe streep van snuit tot staartvin, een andere loopt van de bovenkaak naar het kieuwdeksel. Verder nog twee blauwe strepen over de iris. Hij heeft nog blauwe accenten op staart- en rugvin. Meestal komt er nog rood voor in de vinnen.

P aldabraensis Foto: Germain Leys

Hij houdt zich het liefst op kort tegen de koralen in diepten van 1 tot 3 meter maar wordt ook aangetroffen tot 40 meter diepte. We treffen ze gewoonlijk aan in koppels die een territorium van circa 1 m² vormen. In het aquarium zijn ze vrij agressief tegen andere aquariumbewoners van dezelfde grootte en kleiner. Ook uw kleinere garnalen zullen als een snoepje worden beschouwd! Hij zou ook koker- en borstelwormen eten doch ik heb dit in mijn aquarium niet kunnen waarnemen, hoewel ik van beide wormensoorten een overvloed had. Deze soort wordt met succes in gevangenschap gekweekt.

Pseudochromis cyanotaenia Bleeker, 1857
Deze soort wordt aangetroffen van Indonesië tot de Gilbert-Eilanden, van het noorden van de Ryukyu-eilanden tot het zuiden van het Groot Barrièrerif, tussen rotsen en in getijdenpoelen tot 10 meter diepte en leeft meestal verscholen in holen en spleten
Het lichaam van het mannetje is geel tot geelgroen aan de voorzijde en gaat geleidelijk over in donkerblauw naar het achterlichaam toe. Een gele lijn loopt onder de rugvin en hij heeft blauwe strepen op de flanken. Het wijfje heeft een bruin lichaam met een oranje tot geel-oranje staartvin en oranje aan de basis van de rugvin en de aarsvin. Hij wordt ongeveer 7 cm lang en eet voornamelijk kleine kreeftachtigen. 


P cyanotaenia Foto: Hans Peter

Het is een zeer rustige en vreedzame soort. Soms agressief tegenover kleine lipvissen. In het aquarium is het een tamelijk harde soort. Verschuilt zich veel en komt in een gezelschapsaquarium met levendige vissen niet aan voldoende voedsel. Ook deze soort heeft in het aquarium al eieren afgelegd.

Pseudochromis dilectus (Sri Lanka dwergzeebaars) Lubbock, 1976
verschillende kleurvormen komen voor. De meest frequente vorm heeft een geeloranje voorzijde en een blauwgrijs achterlichaam met golvende gouden lijnen over de rug.
Maximale lengte tot 10 cm
Deze soort is endemisch en enkel gekend van Sri Lanka in lagunen rond het rif. Ze verschuilen zich tussen de takken van hard en softkoraal op diepten tussen 8 en 15 meter.
P. dilectus kan zeer agressief zijn, vooral tegenover soortgenoten. Door zijn rebellerend gedrag is enige terughoudendheid aan de dag te leggen alvorens hem in een rifaquarium in te brengen. Het is een zeer harde soort die alles eet en drastische veranderingen in de watersamenstelling kan verwerken.
In tegenstelling tot sommige van zijn soortgenoten behoudt hij zijn kleur goed in gevangenschap, mits voldoende gevarieerd voedsel wordt aangeboden.

Pseudochromis dutoiti Smith, 1955
Deze soort wordt vaak verward met P. aldabraensis, waar ze bijzonder veel gelijkenissen mee vertoont. P. dutoiti verschilt echter door een paar blauwe lijnen aan de boven- en de onderkant van de staartvin en is eerder olijfgroen dan oranje. De vindplaats is ook meer zuidelijker, van Kenia tot Zuid-Afrika en wordt veel aangetroffen in Sodwana Bay. Men kan hem vinden tussen de rotsen en de steenkoralen aan de buitenkant van de riffen. Hoewel hij van naam veel te vinden is in de aquariumhandel is het vrijwel steeds P. aldabraensis die aangeboden wordt onder de verkeerde naam. P. dutoiti heb ik nog maar zelden in een winkel kunnen aantreffen.

Pseudochromis flavivertex (geelrug dwergbaars) Rüppell, 1835
Volledig blauw met een gele streep over de rug. Gele staartvin. De lengte is maximaal 7,5 cm. Ze komen voor in Rode Zee en de Golf van Aden en leven aan de basis van grote geïsoleerde koraalstukken boven een zandbodem op een diepte van 2 tot 30 meter maar worden meestal dieper dan 15 meter aangetroffen.

P. flavivertex Foto: Germain Leys

Ze leven solitair of in paren. In het laatste geval wonen het mannetje en het wijfje wel in holen die minstens 2 meter van elkaar verwijderd zijn, dus u moet al een groot aquarium hebben om een paartje te kunnen houden.
Het zijn zeer schuwe dieren die, wanneer grote vissen in de nabijheid zijn, praktisch niet te voorschijn komen.
Het is echter een zeer mooie en gegeerde aquariumvis. Hij wordt tegenwoordig veel in gevangenschap gekweekt en daardoor kan hij, ondanks het wildvang-verbod, toch in de handel aangeboden worden.
Deze soort staat ook bekend als borstelworm- en Mantis-eter dus als u een plaag van deze dieren in de kiem wil smoren is de aankoop van deze vis zeker het overwegen waard. Uiteraard zullen ze enkele de kleinere dieren opeten en kan u hiermee geen grote borstelwormen of grote mantissen mee opruimen. Jammer genoeg staan de garnalen van de Lysmata-soorten ook op zijn menu.
In een aquarium heeft een flavivertex-paar alle 2 weken gedurende een jaar lang eieren afgezet. De eieren komen uit na 6 dagen bij 27 ° C.

Pseudochromis fridmani (Koning Salomon dwergbaars) Klausewitz, 1968

P. fridmani Foto: Germain Leys

Volledig magenta van kleur met een zwarte lijn op de snuit die door het oog loopt. Donkerblauwe vlek op het kieuwdeksel. De lengte is maximaal 6 cm.
Deze soort is endemisch en wordt enkel aangetroffen in de Noordelijke Rode Zee tussen de koralen en vooral tussen het softkoraal Dendronepthya, op diepten tussen 5 en 30 meter. Hij eet kleine kreeftachtigen en kleine kokerwormen. Het zijn actieve, snel bewegende vissen. Eerst zeer schuw, worden ze mettertijd "stouter". Ze komen meestal in groep voor, doch in te kleine aquaria verdragen ze elkaar niet. Bij aanschaf van een koppel bestaat er een kans op slagen, mits dat ze samen ingebracht worden en het aquarium voldoende groot is.
Het is een zeer harde soort, zeer resistent tegenover parasieten en ziekten en accepteert alle surrogaat voedsel. Ze zijn soms wel agressief tegenover Blennies, Gobies, lipvissen en Pijlvisjes in te kleine aquaria. Opgelet bij de aankoop! Deze vis wordt in de handel vaak verward met Pictichromis porphyrea, waar hij geweldig goed op gelijkt en die veel goedkoper in aankoop is.
Een van de meest geschikte dwergzeebaarsjes voor het minirifaquarium. Ze worden tegenwoordig massaal in gevangenschap gekweekt.

Pseudochromis sankeyi Lubbock, 1975
Deze maximaal 8 cm lang wordende soort komt voor van de zuidelijke Rode Zee tot de Golf van Aden op diepten van 2 tot 10 meter onder overstekende randen en spleten in het rif. Ze zijn half wit en half zwart verdeeld in de lengte met een zwart-witte band onder de rugvin Ze leven in grote groepen en kunnen soms met 60 tot 100 exemplaren samen leven op een oppervlakte van nauwelijks 3 à 4 m².

P. sankeyi Foto: www.wetwebmedia.com

Dit garandeert echter geen succes indien u meerdere exemplaren van dezelfde soort in uw aquarium wil plaatsen. Zelfs indien u ze simultaan inbrengt zullen uiteindelijk slechts 1 of twee exemplaren overblijven. Ze zijn zelfs iets agressiever dan de P. fridmani en het afdekken van het aquarium kan nuttig zijn om uitspringen te voorkomen wanneer ze zelf jagen of aangevallen worden. Ondanks dat er hybriden van de soorten P. sankeyi en P. fridmani gekweekt werden kunnen ze niet samen gehouden worden, tenzij voldoende ver van elkaar.

Pseudochromis springeri Lubbock, 1975

P. springeri Foto: www.wetwebmedia.com

Komt enkel in de Rode Zee voor en is donkergrijs tot zwart over heel het lichaam.
Twee helderblauwe iriserende strepen lopen over de kop tot aan de staart. De vinnen zijn blauwgezoomd en de iriserende blauwe strepen maken hem onder water zeer opvallend.
De lengte is maximaal 5.5 cm. Deze soort leeft vooral tussen de koraaltakken van de soorten Acropora en Pocillopora op diepten tussen 2 en 60 meter in woelig water.
Het kleurpatroon komt sterk overeen met dit van de poetsvis Larabicus quadrilineatus. Daarom genieten deze zeebaarsjes misschien enige veiligheid omdat ze als poetsers aanzien worden.
Ze komen in de natuur meestal in paren voor. Doch in aquaria van minder dan 400 1. niet samen te houden. Zeer actieve vis, tamelijk agressief tegenover kleinere vissen.
Het zijn zeer harde, prachtig gekleurde dwergzeebaarzen die alle soorten voedsel aanvaarden

Pseudochromis steenei (Lierstaart dwergbaars) Gill & Randall, 1992
Deze soort heb ik hier enkel behandeld om u verder onheil te voorkomen.
Ondanks dat de vissen nauwelijks 12 cm groot worden deinzen ze er niet voor terug om cameramannen in het wild aan te vallen met bijtende wonden tot gevolg. Zelfs de camera wordt aangevallen! Dit is waarschijnlijk de meest moorddadige soort onder de Pseudochromissen.
Ze leven graag tussen de sponzen en soft-koralen en komen enkel voor in Indonesië, Bali, Komodo, Flores en Sulawesi op diepten tussen 8 tot 50 meter, maar meestal dieper dan 30 meter.

P. steenei Foto: www.wetwebmedia.com

Volwassen exemplaren konden enkel in koppels waargenomen worden.
Dit is een extreem agressieve vis zowel op het rif als in het aquarium. Zijn grote tanden kunnen serieuze wonden veroorzaken aan zijn rivalen en ze zullen elke vis aanvallen, van eender welke grootte. Menig aquariaan is in het verleden tot schade en schande overgegaan tot aankoop van deze in de handel zeer goedkope vis met desastreuze gevolgen. Vooraleer hij terug gevangen kan worden heeft hij meestal de populatie in uw aquarium serieus uitgedund. Enkel kopen dus indien u over een speciaal aquarium beschikt met grote keizers, dokters, trekkersvissen enz… waar hij geen schade kan aanrichten.

Geraadpleegde literatuur:
Boeken:
Basslets, Dottybacks & Hawkfishes, Reef Fishes Series, plus seven more aquarium fish families with expert captive care advice for the marine aquarist, Book 2, Scott W. Michael, ISBN 1-890087-33-5
Tijdschriften:
Artikel "Dwergzeebaarsjes of dwerg-'baasjes' van het genus Pseudochromis" door Rudy Jennes in tijdschrift Het Zee-Aquarium nummer 07/08/2003
Artikel "Kweek en larveontwikkeling bij dwergbaarzen" door Robert Brons in een vertaling van Wilfried Jacobs in het tijdschrift Aquarium Wereld (B.B.A.T.) mei 1998
Titelthema "Zwergbarsche" in het tijdschrift Koralle van februari 2008
internet:
http://zipcodezoo.com/default.asp
http://www.wetwebmedia.com//
http://www.tropicalfish.at/

Naschrift van de auteur: Hebt u zelf ervaringen met de hierboven beschreven soorten, in het wild of in gevangenschap, dan kan u hier reageren. Uw reacties worden zeer gewaardeerd en op deze manier kunnen we het artikel bijschaven met uw ervaringen.

Met dank aan Rudy Jennes voor het ter beschikking stellen van zijn artikel "Dwergzeebaarsjes of dwerg-'baasjes' van het geslacht Pseudochromis".

Klik op de tekst hieronder om het artikel te downloaden

Coris picta

Klik op de tekst hieronder om het artikel te downloaden

Pseudochromis in groepjes houden

Klik op de tekst hieronder om het artikel te downloaden

Opistognathus aurifrons (Jack in the Box)